Δ. Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα – Αδίδ. κείμ. από Τρ. θεμάτων -μαζί με πρόσθετες ερωτήσεις και απαντήσεις

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία
Τάξη: Α΄ Ημερήσιου Γενικού Λυκείου
Ενότητα: «Τα φύλα στη Λογοτεχνία»

ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ (1911-2004)

Ματωμένα χώματα (απόσπασμα)

[…]

Απ’ τ’ αδέρφια μου ξεχώριζα το Γιώργη∙ αυτός με καταλάβαινε πριν ανοίξω το στόμα μου και συμφωνούσε πάντα μαζί μου. Ήτανε κάπου δεκαοχτώ μήνες μικρότερός μου. Ευαίσθητο, ντελικάτο παιδί, με κάτι περίεργα μακρουλά, λεπτά δάχτυλα που τα καμαρώνανε τα κορίτσια, γιατί κανένας άλλος δεν τα είχε στο χωριό. (Ολουνών μας  τα χέρια  ήτανε  σκληρά,  πετρωμένα από  τις  βαρειές  δουλειές  και μοιάζανε με ξύλινα).

Ο Γιώργης κρατούσε πάντα μολύβι, κάρβουνο και ασβεστόπετρα και, όταν δεν τον βλέπανε οι μεγάλοι, ζωγράφιζε ζώα, ανθρώπους, τοπία. Μια μέρα που τον έστειλε σε αγώι ο πατέρας να οδηγήσει έναν ξένο στα ερείπια της Έφεσος, γέμισε ο καλός σου φιγούρες τα μάρμαρα. Τότες ο ξένος του είπε: «Εσύ καλό ζωγκράφο» και πήρε τη διεύθυνση μας και του ’στειλε με το ταχυδρομείο μπογιές και πινέλα. Από τότε ο Γιώργης έκανε ζουγραφιές χρωματιστές∙ έφτιαχνε δεσποτάδες και Άγιους και Παναγίες και καπετάνιους της επανάστασης του ’21. Ο πατέρας έπαιρνε τα έργα του και τα πουλούσε στα πανηγύρια, πότε κρυφά και πότε φανερά.

Τα τέσσερα μεγαλύτερα αδέρφια μου δουλεύανε πάντα περισσότερο απ’ όσο αντέχανε∙ χαράμι ψωμί κανείς δεν έτρωγε. Η Σοφία μας σαν πρωτοπαίδι σήκωσε όλο το βάρος της φαμελιάς∙ στάθηκε δεύτερη μάνα μας, ώρες γερτή στη σκαφίδα, στο βελόνι, στη φουφού και στα χωράφια. Δεν ξέρω αν ποτέ βρήκε τον καιρό να δει σε καθρέφτη πόσο γλυκιά ήτανε – σαν Παναγιά Ελεούσα. Κείνοι που δεν μπορούσανε να της το πούνε και να τη σφίξουνε στην αγκαλιά τους, δεν προκάνανε. Δυο άντρες την αγαπήσανε με πάθος και της επεράσανε αρραβώνα∙ κι οι δυο σκοτωθήκανε∙ ο ένας στον πόλεμο του ’12 κι ο άλλος στον πόλεμο του ’14.

Πολλά πικράθηκε τούτη η μεγάλη αδερφή∙ άτολμη και σεμνή πίστεψε πως τόσο ήτανε το δικό της μερτικό στη χαρά και άλλο δε σήκωσε μάτι να δει άντρα. Είχανε σκιαχτεί  και  τα παλικάρια του  χωριού και  δεν τηνε ζυγώνανε. Λέγανε:  «Όποιος αγαπήσει τη Σοφία, πεθαίνει∙ το ’χει το ριζικό της». Έτσι στράγγισε και στέγνωσε και γέρασε η καρδιά της πρόωρα. Τίποτα δε ζητούσε∙ έδινε ό,τι μπορούσε. Τ’ αγόρια μετά τη Σοφία, ο Κώστας, ο Πανάγος κι ο Μιχάλης βαδίζανε στ’ αχνάρια του πατέρα. Τα γράμματα δεν τα παίρνανε, όμως κουμαντάρανε τη γη. Είχανε δύναμη και αντοχή βουβαλιού και προκοπή περίσσια. Τούτοι βγάλανε ασπροπρόσωπο τον πατέρα. Σαν ξεπετάχτηκαν και πέσανε με τα μούτρα στη δούλεψη της γης και πιάσαμε και κανένα δυο καλές σοδειές σταφίδα, στα σύκα και στα καπνά και βγάλαμε το χρέος απ’ το ένα χτήμα και ξεχρεώσαμε και δεύτερο και τρίτο, ο γερο Δημητρός ο Αξιώτης, έβαλε στραβά τη φέσα του∙ γέλασε το αχείλι του, μέρεψε, έβγαινε στρωτή κουβέντα απ’ το στόμα του, κι ας ήτανε πάντα στυφός, σφιχτός και κακότροπος. Για να καταλάβετε πώς τα βόλεψε ένας γεροχωριάτης, με παστρικά χέρια, να φτιάξει από το τίποτα μια καλή σερμαγιά, πρέπει να σας ιστορήσω τι σόι ήτανε ο τόπος μας και ποια η ζωή μας στην Τουρκιά πριν ξεσπάσουν οι Βαλκανικοί πόλεμοι το ’14.

Αν υπάρχει αυτό που λένε παράδεισος, το χωριό μας, ο Κιρκιντζές, ήτανε ένα δείγμα του. Κοντά στο θεό ζούσαμε, ψηλά, ανάμεσα σε κατάφυτα βουνά και ξαγναντεύαμε ολόκληρο τον καρπερό κάμπο της Έφεσος, που ήτανε δικός μας ίσαμε τη θάλασσα, ώρες δρόμο, όλο συκομπαχτσέδες και λιόδεντρα, καπνά, μπαμπάκια, στάρια, καλαμπόκια και σουσάμια. Μεγαλοτσιφλικάδες δεν είχαμε στον Κιρκιντζέ να ρουφούν το μεδούλι μας∙ δύσκολο να μας φάει εμάς, κείνη την εποχή τ’ αμανάτι1. Ο κάθε χωριανός ήτανε νοικοκύρης στη γη του. Είχε το δίπατο σπίτι του, είχε τον εξοχικό κουλά του, με μποστάνια, καρυδιές, μυγδαλιές, μηλιές, αχλαδιές και κερασιές. Και δεν ξεχνούσε να φυτεύει κι ανθόκηπους για το κέφι του. Τι του στοίχιζε σαν είχε κείνα τα γάργαρα νερά και τα πηδηχτά ρυάκια, που κελάρυζαν χειμώνα καλοκαίρι! Όταν μέστωνε το στάρι και το κριθάρι, τα χωράφια μας μοιάζανε με χρυσαφένιες θάλασσες. Μα σαν τις ελιές μας καμαρωτές δε θ’ αντάμωνες πουθενά∙ ο καρπός του άφθονος, κρουστός, γυαλιστερός – σωστές θραψερές αραπινίτσες. Για τον τόπο μας μεγάλο έσοδο ήταν το λάδι∙ μα το χωριάτικο κεμέρι2  γέμιζε λίρα από τα σύκα, ξακουστά όχι μονάχα στο βιλαέτι τ’ Αϊντινιού, μα σ’ ολόκληρη την Ανατολή και στην Ευρώπη και στην Αμερική. Ψιλόφλουδα, μεταξένια σύκα, ζαχαροπασπαλισμένα μ’ ολόχρυσο μελένιο χυμό, μ’ όλη τη θέρμη και τη γλύκα της Ανατολής. […]

(Ματωμένα χώματα, 1962)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α

α.1.  Να  εντοπίσετε  δύο  (2)  βασικά  και  τρία  (3)  δευτερεύοντα  πρόσωπα  που περιλαμβάνονται στην αφήγηση. (10 μονάδες)

α.2. Να επισημάνετε τις σχέσεις που συνδέουν τα πρόσωπα της αφήγησης μεταξύ τους. (5 μονάδες)

α.3. Να περιγράψετε τον τόπο με τον οποίο συνδέεται η αφήγηση βασιζόμενοι κυρίως στις δύο τελευταίες παραγράφους του κειμένου. (10 μονάδες).

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

β

β.1.  Να  περιγράψετε  το  χαρακτήρα  της  γυναικείας  μορφής  που  εμφανίζεται  στο απόσπασμα. (10 μονάδες)

β.2. Να διακρίνετε σε ποιο κοινωνικό στερεότυπο ανταποκρίνεται ο χαρακτήρας του πατέρα. (5 μονάδες)

β.3. Να εντοπίσετε το πρόσωπο της ιστορίας που ξεχωρίζει περισσότερο από τα άλλα ο αφηγητής (2 μονάδες) καθώς και την  «ιδιαιτερότητα» που διακρίνει το πρόσωπο αυτό. (3  μονάδες) Να εξηγήσετε  το λόγο για τον οποίο  ο  αφηγητής  αισθάνεται μεγαλύτερη οικειότητα μ’ αυτό το πρόσωπο. (5 μονάδες)

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

Υποστηρικτικό υλικό για τα Ματωμένα Χώματα και βιογραφικά της Δ. Σωτηρίου: εργασία μαθητών 2ου Γυμν. Μαλακοπής (υπεύθ. καθηγήτρια: Β. Μιχαλάκη) : matomena homata

ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

γ1. Να αναφερθείτε στο είδος του αφηγητή της ιστορίας (χαρακτηρισμός, ρηματικό πρόσωπο, εστίαση).(15 ΜΟΝΑΔΕΣ)

γ2. Να τρέψετε την ιστορία της Σοφίας σε εσωτερικό µονόλογο της ίδιας της ηρωίδας. (10 ΜΟΝΑΔΕΣ)

δ1. Να αναφερθείτε στον τρόπο αντιµετώπισης των γυναικών (από τον οικογενειακό και κοινωνικό τους περίγυρο) στον κοινωνικό χώρο που εκτυλίσσεται το µυθιστόρηµα, στις αρχές του 20ού αιώνα. (15 ΜΟΝΑΔΕΣ). Κρίνετε ότι στην εποχή µας ο τρόπος αυτός έχει αλλάξει και, αν ναι, ως προς τι; (10 ΜΟΝΑΔΕΣ)

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 50

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ

δ1. Να αναφερθείτε στον τρόπο ζωής των ανδρών στη Μικρά Ασία των αρχών του 20^0U αιώνα, έτσι όπως αυτή αποτυπώνεται στο απόσπασµα που σας δόθηκε. (15 ΜΟΝΑΔΕΣ) Να τη συγκρίνετε µε τον τρόπο ζωής των ανδρών της εποχής μας, σε μια αγροτική περιοχή της χώρας µας. (10 ΜΟΝΑΔΕΣ)

 ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

α. 1. Βασικά πρόσωπα του αποσπάσµατος είναι ο Γιώργης και η Σοφία, ενώ γίνεται αναφορά δευτερεύοντες χαρακτήρες και συγκεκριµένα στον Κώστα, στον Πανάγο και στο Μιχάλη.

α.2. Και τα πέντε πρόσωπα είναι αδέλφια, παιδιά του γέρο Δηµητρού του Αξιώτη, που ζουν στον Κιρκιντζέ, ένα χωριό της Εφέσου της Μ. Ασίας, πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή και µετά τους πολέµους του ’12 και του ’14. Ο Γιώργης ήταν ο µικρότερος από τα αδέλφια και η Σοφία η µεγαλύτερη. Τα αγόρια εργάζονται σκληρά στη γη, η Σοφία κάνει όλες τις δουλειές του σπιτιού («τα τέσσερα µεγαλύτερα αδέλφια µου δουλεύουνε πάντα … δεύτερη µάνα µας ... »).

α.3. Ο τόπος µε τον οποίο συνδέεται η αφήγηση είναι σωστός παράδεισος. Το χωριό ήταν χτισµένο ψηλά σε κατάφυτα βουνά και κάτω απλωνόταν ο καταπράσινος και γόνιµος κάµπος µε λιόδενδρα, συκοµαήδες, καπνά, µπαµπάκια, σιτάρια, καλαµπόκια και σουσάµια, που έφτανε ίσαµε τη θάλασσα.
Στο χωριό πάλι κάθε δίπατο σπίτι είχε τους ανθόκηπούς του, τα µποστάνια του, τα οπωροφόρα δένδρα, που ποτίζονταν από γάργαρα νερά, που έτρεχαν στα ρυάκια χειµώνα καλοκαίρι.

β.

β.1. Η Σοφία είναι γλυκιά στη µορφή, αλλά τυραννισµένη από τη ζωή και άτυχη στις σχέσεις της. Εργατική, υποµονετική, δοτική, πρόσφερε χωρίς να ζητάει τίποτε. Άτολµη και σεµνή από τη φύση της, πίστεψε πως ό, τι ήτανε να πάρει από τη ζωή μετά την ατυχία που τη χτύπησε (να πεθάνουν στον πόλεµο και οι δύο άντρες που την αγάπησαν) το πήρε.

β.2. Ο πατέρας είναι το πρότυπο του καλού νοικοκύρη, που έχει στόχο την περιουσία, τη γη, και την τιµή του, την αξιοπρέπειά του, αυτή είναι η ασφάλειά του και η σιγουριά του.

β.3. Ο αφηγητής ξεχωρίζει περισσότερο το Γιωργή, γιατί έχουν καλύτερη επικοινωνία Συγκεκριµένα ο Γιωργής είναι αδελφός με τον οποίο έχει μεγαλύτερη οικειότητα.

Το Γιωργή τον χαρακτηρίζει η ιδιαιτερότητα ότι εΙχε περΙεργα, µακρουλά και λεπτά δάχτυλα που δεν τα είχε άλλος στο χωριό, και γι’ αυτό τα καµαρώνα νε τα κορίτσια του χωριού.

Ο αφηγητής αισθάνεται μεγαλύτερη οικειότητα με το Γιωργή, γιατί ο Γιωργής τον καταλάβαινε, πριν ακόμα ανοίξει το στόμα του και συμφωνούσε πάντα μαζί του.

ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

γ. 1. Πρόκειται για δραµατοποιηµένο – οµοδιηγητικό αφηγητή που συµµετέχει στα δρώµενα και τα παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία. Η αφήγηση λοιπόν είναι πρωτοπρόσωπη και η εστίαση εσωτερική.

γ.2. Σαν πρωτοπαίδι εγώ σήκωσα όλο το βάρος της οικογένειας. Προσπάθησα να σταθώ στα αδέλφια µου σαν δεύτερη µάνα, ώρες γερτή στη σκαφίδα, στο βελόνι, στη φουφού και στα χωράφια. Δεν είχα προσωπικό χρόνο ούτε στον καθρέφτη να κοιταχτώ … Στα µάτια των αδελφών µου φάνταζα πολύ γλυκιά – σαν Παναγιά Ελεούσα, έλεγαν χαρακτηριστικά. Εκείνοι που θα µπορούσανε να µου το πουν και να µε σφίξουν στην αγκαλιά τους, δεν προκάνανε. Δυο άντρες µε αγάπησαν µε πάθος και µου πέρασαν αρραβώνα, αλλά κι οι δυο σκοτώθηκαν -ο ένας στον πόλεµο του ’12 κι ο άλλος στον πόλεµο του ’14. Μεγάλη η πίκρα που µε συντροφεύει στη ζωή από τότε -τόσο ήταν το δικό µου µερτικό στη χαρά … Ποτέ ξανά δε σήκωσα µάτι να δω άντρα. Είχαν σκιαχτεί και τα παλικάρια του χωριού και δε µε ζύγωναν. Έλεγαν: «Όποιος αγαπήσει τη Σοφία, πεθαίνει· το ‘χει το ριζικό της». Δεν είχαν και άδικο …  Έτσι στράγγισε και στέγνωσε και γέρασε η καρδιά µου πρόωρα. Τίποτα δε ζητάω πλέον … Μόνο να δίνω ό,τι µπορώ …

δ.1. Η γυναίκα του 20^0U αιώνα σήκωνε πολλά βάρη µέσα στην οικογένεια. Εργαζόταν σκληρά στο σπίτι, αλλά και στα χωράφια. Ειδικά η πρωτότοκη κόρη αναλάµβανε την προστασία των µικρότερων αδελφών σαν δεύτερη µάνα µέχρι να φτάσει σε ηλικία γάµου. Δεν έπρεπε να δίνει δικαιώµατα και ήταν πολύ εύκολο να στιγµατιστεί κοινωνικά. Η περίπτωση της Σοφίας µάς το αποδεικνύει περίτρανα. Παρόλο που δεν ευθυνόταν η ίδια για τους δυο αποτυχημένους αρραβώνες της, αλλά οι ατυχείς συγκυρίες, ούτε και ευκαιρίες της παρουσιάζονταν λόγω της προκατάληψης των αντρών.

Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η γυναίκα έχει αποδεσμευτεί από τον κλοιό των κοινωνικών στερεοτύπων. Όλα τα μέρη της οικογένειας συνεισφέρουν από κοινού στις οικιακές εργασίες χωρίς διάκριση. Και μια σύγχρονη γυναίκα που θα είχε τις κακοτυχίες της Σοφίας δε θα αντιμετωπιζόταν μ’ αυτόν τον τρόπο από τον κοινωνικό της περίγυρο. Θα ήταν πολύ πιο εύκολο να ξεπεράσει τον εαυτό της και να ξαναφτιάξει τη ζωή της. Γενικά η γυναίκα του σήμερα είναι ελεύθερη να κάνει τις επιλογές της και να αντιμετωπίσει τη ζωή με περισσότερη τόλμη και αποφασιστικότητα.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ

Οι άντρες στη Μικρά Ασία του 20^0U αιώνα ασχολούνταν µε τις γεωργικές εργασίες. Τα αγόρια της οικογένειας, ειδικά αν δεν έπαιρναν τα γράµµατα, βοηθούσαν τον πατέρα στα χωράφια και εργάζονταν σκληρά περισσότερο κι απ’ όσο άντεχαν. Μεγαλοτσιφλικάδες δεν υπήρχαν, ήταν οι ίδιοι αφέντες της γης τους και το εύφορο έδαφος τους αντάµειβε για τον κόπο τους. Έτσι έκαναν περιουσία και κατάφερναν να ζήσουν µε αξιοπρέπεια και τιµή. Σήµερα σε µια αντίστοιχη γεωργική περιοχή οι γονείς θα ονειρεύονταν για παιδιά τους να µορφωθούν και να σπουδάσουν, ώστε να αποφύγουν σκληρή αγροτική ζωή. Τα αγόρια, λοιπόν, της οικογένειας δε θα προορίζονταν να βοηθήσουν τον πατέρα στα χωράφια. Θα υπήρχε µάλιστα η τάση να φύγουν από το χωριό αναζητώντας µεγαλύτερες ευκαιρίες σε κάποιο αστικό κέντρο.