Α 54-306: Συνέλευση Αχαιών- σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα

Τόπος : Το στρατόπεδο των Αχαιών στην Τροία, Χρόνος : 10η μέρα της Ιλιάδας

Αφηγηματικές τεχνικές – Εκφραστικά μέσα

Τα άστοχα ερωτήματα (στ. 66) σε συνδυασμό με τους δισταγμούς του Κάλχαντα επιβραδύνουν (καθυστερούν) το χρόνο της αφήγησης.

Επική ειρωνεία : όταν οι ακροατές γνωρίζουν κάτι που οι ήρωες του έπους το αγνοούν (στ. 55 κ.εξ.)

Επική ειρωνεία συνιστά το γεγονός ότι ενώ η αγορά των Αχαιών συγκαλείται από τον Αχιλλέα για να βρεθεί η αιτία της οργής του Απόλλωνα, οι ακροατές – αναγνώστες γνωρίζουν ήδη από την προηγούμενη ενότητα την αιτία αυτή. Επική ειρωνεία υπάρχει και στον στίχο 176.

(επιπλέον) ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

• Προοικονομία (στ. 129-130 , 212-214, 232-241 & 245) :

• «κι οι Αχαιοί να πάρωμε την πυργωμένην Τροίαν» (στ. 129)
• «ότι να γίνει θέλει ιδείς αυτό που σου προλέγω (…) τρίδιπλα δώρα ατίμητα θα λάβεις (…) (στ. 213-215)
• «τωόντι αχρείους κυβερνάς λαοφάγε βασιλέα» (στ. 232) (: στοιχείο προοικονομίας, προσήμανση)
• «θ’ αποζητήσουν οι Αχαιοί μια μέρα τον Πηλείδη (…) και σε θα τρώγει ο πόνος που αψήφησες (…) πολεμάρχον» (στ. 241-245)
• Άστοχα ερωτήματα στ. 66, 68 —> Επιβράδυνση

• Το σχήμα του αδύνατου: όταν  ο ποιητής θέλει να τονίσει ότι δεν πρόκειται να συμβεί κάτι, το παραλληλίζει με κάτι που είναι αντίθετο στους φυσικούς νόμους (ισχύει και στα δημοτικά τραγούδια)(στ. 235 κ.εξ.).
• Επιβράδυνση: Ολόκληρος ο λόγος του Νέστορα.Παρομοιώσεις: (στ. 106) «και άστραφταν τα μάτια του (ενν. του Αγαμέμνονα) ωσάν φλόγες», (στ. 250) «ωσάν το μέλι η λαλιά του», (στ. 263-267) «ωσάν εκείνους δεν γεννήθηκαν»

  Μεταφορές: (στ. 79) «θ’ ανάψω την χολήν», (στ. 83) «το πάθος άσπονδο τρέφει», (στ. 104), «μαύρα σωθικά», (στ. 165) «όταν καλά τειχόκαστρα πατούμε»,  (στ. 189) «Τα λόγια επλήγωσαν τα σπλάχνα», (στ. 304) «το αίμα θα τρέξει».

  Προσωποποιήσεις: (στ. 108) «και ο νους σου πάντοτε αγαπά κακά να προμαντεύει», (στ. 121) «ότι αλλού το δώρο μου πηγαίνει», (στ. 273) «απ’ όσους τρέφ’ η γη».

  Υπερβολές: (στ. 232) «λαοφάγε βασιλέα».

• Στερεότυπα επίθετα: (στ. 54) «θεία βέλη»(στ. 76) «Μακροβόλου Φοίβου»

  (στ. 99) «λαμπρομάτα κόρη»

  (στ. 104) «μαύρα σωθικά»

  (στ. 123) «ένδοξε Ατρείδη», «φιλόπλουτε»

  (στ. 165) «καλά τειχόκαστρα»

  (στ. 166) «σφοδρού πολέμου»

  (στ. 294) «ολόψυχον»

Εικόνες: α)(στ. 156-158) Περιγραφή της Φθίας, β)(στ. 198-201) Η εμφάνιση της Αθηνάς στον Αχιλλέα, γ)(στ. 246) Ο Αχιλλέας εκσφενδονίζει το ραβδί του.

Χαρακτηρισμός Αχιλλέα μέσα από τους στίχους 122-148 της ραψ. Α

Ο Αχιλλέας έχει ξεκάθαρη γνώμη για την αξία του. Από το γεγονός αυτό πηγάζει η ευθιξία του: του προσβάλλουν την αξιοπρέπειά του και του αμφισβητούν τις ικανότητές του. Δείχνει ευαισθησία και πληγώνεται εύκολα. Περισσότερο υπακούει στα συναισθήματά του και λιγότερο στη λογική. Γι’ αυτό παρασύρεται  και εκφράζεται χωρίς να τον συγκρατούν οι κοινωνικές διαφορές ή η ηλικία (του Αγαμέμνονα). Από τη στιγμή που αποκαλεί τον Αγαμέμνονα άνθρωπο του συμφέροντος, αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από την αρχή.

Σχολιασμός της αντίδρασης του Αγαμέμνονα στην πρόταση του Αχιλλέα μέσα από τους στίχους 122-148 της ραψ. Α

Ο Αγαμέμνονας παρουσιάζεται εγωιστής και πλεονέκτης από τα πρώτα του λόγια. Δεν αναγνωρίζει τις προσπάθειες των ανθρώπων ούτε εκτιμά εκείνους που τον υπηρετούν. Δείχνει μεγάλη αγνωμοσύνη. Εκπρόσωπος της απόλυτης εξουσίας, συμπεριφέρεται αυταρχικά, πιστεύοντας ότι όλοι πρέπει να υποτάσσονται σ’ αυτόν. Προβάλλει το συμφέρον του και επιμένει να ικανοποιηθεί κάθε απαίτησή του, ακόμα κι αν αυτό είναι δύσκολο. Η αλαζονεία του και ο εγωισμός του οδηγούν τη σύγκρουσή του με τον Αχιλλέα στα άκρα. Ωστόσο, στο λόγο του Αγαμέμνονα στους συγκεκριμένους στίχους υπάρχουν κάποια στοιχεία που αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία, όπως: η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132), η αναφορά άλλων ηρώων (στ. 139), η υπογράμμιση της μοναδικότητας του Αχιλλέα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147) και η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα.

Η αντίληψη της τιμής την εποχή του Ομήρου και σήμερα

Η τιμή για τους ομηρικούς ήρωες της Ιλιάδας, Αχιλλέα και Αγαμέμνονα, έχει σχέση με το δώρο που κινδυνεύουν να χάσουν, το λάφυρο, που αποτελούσε ταυτόχρονα και την επιβράβευσή τους για την πολεμική τους αξία. Για τον Αγαμέμνονα, στο συγκεκριμένο απόσπασμα, αυτή η έννοια της τιμής φαίνεται στους στίχους 174-175, ενώ για τον Αχιλλέα στους στίχους 162-163 και 165, 167 και 171. Επίσης, όπως φαίνεται στο στίχο 159 ο πόλεμος γινόταν  για λόγους τιμής.

Σήμερα, που η κοινωνία μας είναι άκρως καταναλωτική, η τιμή έχει σχέση με την αξία που έχει ένα αγαθό σε σχέση με το χρήμα. Γίνεται, επομένως, κατανοητό ότι η σημασία μιας λέξης αλλάζει ανάλογα με τις ηθικές, κοινωνικές και οικονομικές αξίες που διέπουν κάθε κοινωνία.

Σχολιασμός της συμπεριφοράς του Αχιλλέα (ραψ. Α, στίχοι 149-188)

του: του προσβάλλουν την αξιοπρέπειά του και του αμφισβητούν τις ικανότητές του. Δείχνει ευαισθησία και πληγώνεται εύκολα. Περισσότερο υπακούει στα συναισθήματά του  και λιγότερο στη λογική. Γι’ αυτό παρασύρεται  και εκφράζεται χωρίς να τον συγκρατούν οι κοινωνικές διαφορές ή η ηλικία (του Αγαμέμνονα). Θρήσκος και υπάκουος στους θεούς (τον ενδιαφέρον της Αθηνάς γι’ αυτόν μας αφήνει να εννοήσουμε ότι είναι θεοσεβής), στηρίζεται στη γνώμη ή τη βοήθειά τους. Γνήσιος εκπρόσωπος της ηρωικής εποχής ο Αχιλλέας, σκιαγραφείται ως άνθρωπος που ανταποδίδει τη βία με βία (στ. 186-187). Η στάση του θυμίζει το δόγμα: «οφθαλμόν αντ’ οφθαλμού και οδόντα αντ’ οδόντος».

Ο πόλεμος για τον Αχιλλέα γίνεται για να διατηρηθεί ένα ορισμένο κοινωνικό και ηθικό κατεστημένο. Η εθνική συνείδηση δεν είναι αναπτυγμένη στην ομηρική εποχή. Υπό αυτή τη λογική τον καταλαβαίνουμε πολύ καλά, όταν δηλώνει ότι εγκαταλείπει τον πόλεμο και γυρίζει στην πατρίδα του (στίχ. 170). Ανταμοιβή για τη συμμετοχή του στον πόλεμο θα πρέπει να είναι η αναγνώριση του ηρωισμού του. Δεν είναι δειλός, όταν αρνείται να πολεμήσει. Δεν ενδιαφέρεται για υλικά αγαθά, αλλά για εκτίμηση της αντρείας του. Ως ανταμοιβή του ηρωισμού του ο Αχιλλέας συναντά την αχαριστία. Δεν αντέχει να μείνει «ατίμητος» (στίχ. 172)· και δεν τον τιμούν, όταν του προσφέρουν ένα δώρο ως επιβράβευση της αξίας του και, στη συνέχεια, του το αφαιρούν. Αφού ο ήρωας μάχεται για λόγους τιμής (των Ατρειδών), είναι απόλυτα δικαιολογημένος ηθικά, όταν αποσύρεται από τη μάχη για λόγους της προσωπικής του τιμής (αξιοπρέπεια). (Ιδεολογικό στοιχείο)

Σχολιασμός του λόγου του Αγαμέμνονα (ραψ. Α, στίχοι 149-188)

Ο λόγος του Αγαμέμνονα χαρακτηρίζεται από φραστική οξύτητα και σκληρότητα περιεχομένου. Θεωρώντας ότι ο Αχιλλέας προσπαθεί να τον εξαπατήσει, όταν ο δεύτερος του υπόσχεται τετραπλά ανταλλάγματα στο μέλλον, χάνει τον έλεγχο, ανεβάζει τον τόνο και γίνεται άδικος. Κορύφωση της έντασης: στίχοι 138-139 (απειλή). Εκτόνωση της έντασης: στους τελευταίους στίχους, όταν ο Αγαμέμνονας αλλάζει θέμα και αναφέρεται στην επιστροφή της Χρυσηίδας στον πατέρα της.

Τα πρόσωπα και το ήθος τους: σχεδιαγραμματικά (ραψ. Α, στ. 54-306)

Αχιλλέας:
· Υπευθυνότητα, κύρος, αίσθημα ευθύνης απέναντι στο σύνολο (δραστηριοποιείται, αναλαμβάνει πρωτοβουλία συγκαλώντας συνέλευση), αυτοπεποίθηση – πρόκληση για τον Αγαμέμνονα (προσφέρει προστασία στον μάντη: στ. 55, 86-93).

· Ηρεμία, αυτοκυριαρχία παρά το ξάφνιασμα, αναφορά στο κοινό καλό, πειθώ με έμφαση στα αντικειμενικά δεδομένα και υπόσχεση μελλοντικής / αβέβαιης αμοιβής (στ. 123-130).

· Υπερβολικά ευαίσθητος στο θέμα της τιμής, εύθικτος, παρορμητικός και αψύς, με επίγνωση της αξίας του, δυναμικός, υψώνει μόνος αυτός το ανάστημά του, απαντά με οξύτητα, παρεκτρέπεται σε απειλές, δείχνοντας ασέβεια στον αρχιστράτηγο (στ. 150-172).

· Αυτοκυριαρχία- αυτοσυγκράτηση, ευσέβεια καθώς υπακούει στην προτροπή της Αθηνάς, υπερβολή στο υβρεολόγιο που εκστομίζει εναντίον του Αγαμέμνονα, εκδικητικότητα – περιφρόνηση απέναντι στους Αχαιούς για τη συνένοχη σιωπή τους (στ. 217-245).

Αγαμέμνονας
· Οργή, μνησικακία, εκδικητικότητα, μετάθεση ευθυνών, ασέβεια στον μάντη, υποχωρεί με «μεγαλοψυχία» μπροστά στο κοινό συμφέρον, αλλά με εγωκεντρισμό και προβάλλοντας τον αρχηγικό του ρόλο διεκδικεί τιμητικό δώρο (στ. 107-12).

· Με αλαζονεία- αυθαιρεσία περιφρονεί τους άλλους αρχηγούς που πολεμούν για την τιμή των Ατρειδών, αχάριστος, αγνώμων, συμφεροντολόγος απειλεί, ειρωνεύεται (στ. 132-148).

· Μειώνει τον Αχιλλέα, υποβαθμίζει τη γενναιότητά του, αδιάλλακτος, εγωκεντρικός και προκλητικός αν και δεν εκστομίζει ύβρεις σεβόμενος το αξίωμά του, προσπαθεί να επιβληθεί με το φόβο και να διασώσει το κύρος του (στ. 174-188).

Νέστορας:
· Χαρισματικός ρήτορας, καλοπροαίρετος, συνετός, έμπειρος, νηφάλιος, διορατικός, αμερόληπτος, με διπλωματικότητα, μετριοπάθεια, ευελιξία, ικανότητα να ψυχολογεί τους αντιμαχόμενους προσπαθεί να κατευνάσει τα πνεύματα με ηπιότητα και πειστικότητα.

Συμπληρωματικά Σχόλια (Α, στ. 54-306)

στ. 60: ο Αγαμέμνονας θα αργήσει να πάρει το λόγο (στ. 107)· η παρουσία του, ωστόσο, είναι έντονη σ’ αυτή την πρώτη σκηνή της ενότητας: σ’ αυτόν απευθύνεται ο Αχιλλέας (στ. 60), αυτόν υπαινίσσεται ο Κάλχας (στ. 79-80) και αυτόν θα αναφέρει ρητά ο Πηλείδης (στ. 91-92).

στ. 66: τόσο τα άστοχα ερωτήματα του Αχιλλέα όσο και ο δισταγμός του Κάλχα που ακολουθεί καθυστερούν (επιβράδυνση) και μας οδηγούν σιγά σιγά στο κεντρικό θέμα της σκηνής: την αποκάλυψη της αιτίας του κακού

στ. 106: πολλές φορές οι μάντεις αντιμετώπιζαν τη βία της εξουσίας, γιατί οι προβλέψεις τους δεν ικανοποιούσαν τις επιθυμίες των ηγετών. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο Αγαμέμνονας δεν μας πείθει, όταν αμφισβητεί το χρησμό του μάντη· ούτε ο ίδιος πιστεύει αυτά που λέει, γι’ αυτό λίγους στίχους παρακάτω είναι έτοιμος να υποχωρήσει (στ. 117-118). Η αντίδρασή του θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί να αποκρούσει με κάθε μέσο την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Γι’ αυτό ο λόγος του έχει απολογητικό ύφος: προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση, επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Όταν μάλιστα φτάνει να τη συγκρίνει με την Κλυταιμνήστρα (στ. 114-116), δε δικαιώνει μόνο τη στάση του απέναντι στον ιερέα του Απόλλωνα, αλλά και τονίζει το μέγεθος της θυσίας που είναι έτοιμος να κάνει επιστρέφοντάς την στον πατέρα της (στ. 117). Ο όρος που προσθέτει, ωστόσο, στη συνέχεια (στ. 119-121) δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την οικονομία του έπους, γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αγαμέμνονα – Αχιλλέα, που θα προκαλέσει το θυμό του δεύτερου, στοιχείο γύρω από το οποίο θα πλεχτεί όλος ο επικός μύθος.

Να επισημάνουμε επίσης ότι ο λόγος του αρχιστράτηγου αποκαλύπτει τις ψυχολογικές του διακυμάνσεις (με κορυφώσεις και υφέσεις), χωρίς αυτές να περιγράφονται. Επιπλέον, ο λόγος του Αγαμέμνονα δημιουργεί ανάλογες εντάσεις ή υφέσεις στη συνέλευση, όπως άλλωστε και ο ποιητής στο ακροατήριο του: όταν ο Αγαμέμνονας υποχωρεί, δημιουργείται για λίγο ανακούφιση, την οποία διαδέχεται νέα ένταση, όταν προβάλλει το αίτημά του για νέο δώρο.

στ. 121: αν και είναι φανερό ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός αγώνα λόγων, το ύφος της παρέμβασης του Αχιλλέα δεν μπορεί να θεωρηθεί εριστικό· αντίθετα, ο λόγος του ήρωα είναι ήρεμος και η επιχειρηματολογία του στηρίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία (στ. 125-127). Με τη χρήση μάλιστα του α’ πληθυντικού προσώπου (στ. 125, 126, 127, 130) και τη διπλή αναφορά των Αχαιών ως υποκειμένου (στ. 124, 130) ο Πηλείδης αφαιρεί από το λόγο του κάθε υποκειμενική χροιά, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική, αλλά ότι ο αρχιστράτηγος με τη στάση του και τις απαιτήσεις του αντιπαρατίθεται σε όλο το αχαϊκό στρατόπεδο. Παρ’ όλα αυτά ο Αχιλλέας με τη φράση «περισσά φιλόπλουτε» (στ. 123) δεν μειώνει απλώς τη θετική προσφώνηση του προς τον Αγαμέμνονα στον ίδιο στίχο, αλλά και αφήνει να διαφανεί ότι έχει προσωπικά ενοχληθεί από τη συμπεριφορά του αρχιστράτηγου. Η κατηγορία μάλιστα που μένει μετέωρη στο στ. 123 θα στηριχτεί στη συνέχεια (στ. 167) με στοιχεία που θα αποδεικνύουν την απληστία του Ατρείδη. – Άλλα στοιχεία του λόγου του Αχιλλέα: α) πληροφορίες για το πώς προμηθευόταν το στράτευμα τα αναγκαία για τη συντήρηση του στη διάρκεια ενός μακροχρόνιου πολέμου μακριά από την πατρίδα (στ. 126, πρβ. στ. 165), β) πώς μοιραζόταν η λεία των ληστρικών επιδρομών (στ. 127) και γ) αναφορά του στόχου της εκστρατείας και πρόωρη προοικονομία μιας επιτυχούς έκβασης (άλωση της Τροίας, στ. 130).

στ. 131: Ο Αγαμέμνονας οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Αν και ο Πηλείδης προσπάθησε να αποφύγει κάτι τέτοιο, τοποθετώντας απέναντι στον αρχιστράτηγο το σύνολο των Αχαιών, ο Αγαμέμνονας δεν βλέπει απέναντί του παρά μόνο τον Αχιλλέα. Δεν λείπουν, ωστόσο, κάποια στοιχεία που απομακρύνουν την κορύφωση της σύγκρουσης και αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία· τέτοια είναι: α) η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132), β) η υπογράμμιση της μοναδικότητας του ήρωα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147), γ) η αναφορά και άλλων ηρώων (στ. 139), ώστε να μη φανεί ότι η απειλή στρέφεται προσωπικά εναντίον του Αχιλλέα, και δ) η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα (στ. 141 κ.εξ.).

στ. 151: Να παρατηρήσουμε σ’ αυτό το σημείο ότι την εποχή των Τρωικών δεν υπήρχε ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση, ώστε οι Έλληνες αρχηγοί να θεωρούν εθνική υπόθεση τον πόλεμο αυτό, με τη σκέψη ότι στο πρόσωπο του Μενέλαου είχε προσβληθεί ολόκληρη η Ελλάδα. Η πανελλήνια ιδέα θα σφυρηλατηθεί κατά τη διάρκεια των Περσικών, όταν οι Έλληνες για πρώτη φορά θα ενωθούν για να αποκρούσουν έναν ξένο εισβολέα. Η αχαριστία και η αναίδεια (στ. 160, και κυρίως η οπτική εικόνα του στ. 150 «μ’ αναίδειαν ενδυμένε» — η αναίδεια έχει καλύψει σαν ρούχο από πάνω ως κάτω το σώμα του Αγαμέμνονα!), αλλά κυρίως η προσβολή που υφίσταται η τιμή του («ατίμητος», στ. 172) οδηγούν τον Αχιλλέα να ξεστομίσει την απειλή της αναχώρησης του για τη Φθία (στ. 170).

στ. 173: Ο Αγαμέμνονας με ιδιαίτερη μαεστρία προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του και: α) αρνείται έμμεσα την ευθύνη της σύγκρουσης, μεταφέροντάς την στον αντίπαλο του (στ. 174, 178, 181), β) το θέμα της τιμής το αφαιρεί από τον Αχιλλέα και το ιδιοποιείται (στ. 175-176), γ) αναγνωρίζει και πάλι την ανδρεία του αντιπάλου του (στ. 179, πρβ. στ. 132, 147), αλλά σπεύδει στον ίδιο στίχο να μειώσει την αξία της αποδίδοντάς την στους θεούς, δ) με τη στάση του ίσως προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απειθαρχίας (στ. 187-188), και ε) η αναφορά του στον «Κρονίδη» (στ. 176) έχει στόχο να κρατήσει υψηλό το ηθικό του στρατού σε μια δύσκολη στιγμή, που το γενναιότερο στήριγμά του εγκαταλείπει τον αγώνα. στ. 189: σε μια σκηνή έντασης και δραματικότητας, όπως αυτή, επικρατεί φυσικά ο διάλογος, αλλά δεν λείπει και η περιγραφική αφήγηση, όταν χρειάζεται να αποδοθούν οι ψυχικές καταστάσεις των πρωταγωνιστών, όπως εδώ (πρβ. στ. 225, 248), ή οι φυσιογνωμικές τους εκδηλώσεις (στ. 149), όταν επίσης γίνεται μετάβαση από τον ένα ομιλητή στον άλλο (στ. 122, 131, 149 κτλ.) ή δίνονται πληροφορίες για την εξωτερική δράση που καθρεφτίζει και συμπληρώνει την εσωτερική (στ. 194-201, 220-223, 246-247).

στ. 196-7: Η Ήρα όχι μόνο συμπαθούσε ιδιαίτερα τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα (αυτή «φώτισε» τον τελευταίο να συγκαλέσει συνέλευση, για να βρεθεί λύση στο πρόβλημα του λοιμού, Α 56-57), αλλά και προστατεύει σε όλο το έπος τους Αχαιούς, ενώ μισεί τους Τρώες και επιθυμεί την καταστροφή τους. Το μίσος της θεάς, όπως και της Αθηνάς, οφείλεται στη γνωστή «κρίση του Πάρη», όταν ο αδερφός του Έκτορα θεώρησε την Αφροδίτη ομορφότερη και της έδωσε το «μήλον της έριδος» (Ω 25 κ.εξ.).

στ. 206: «με τούτες τες έπαρσές του γρήγορα θα χάσει την ζωήν του»: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιοί· ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 215: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιοί· ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

στ. 227-228: πληροφορίες για τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων· εκτός από τον αγώνα στο πεδίο της μάχης, όπου συμμετέχει όλο το στράτευμα (στ. 227), υπήρχαν και ειδικές αποστολές (ενέδρα, επικίνδυνες επιχειρήσεις, όπως η κατασκοπία). Λόγω της επικινδυνότητας και της σοβαρότητάς τους, αυτές οι αποστολές απαιτούσαν πείρα, πνευματική ευστροφία και μεγάλη γενναιότητα, γι’ αυτό τις αναλάμβαναν πάντα οι καλύτεροι του στρατεύματος, οι πολέμαρχοι, ενώ κάποιος από αυτούς —ο άριστος— είχε το γενικό πρόσταγμα και την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου (στ. 228).

στ. 246-247: πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτή η δεύτερη κορύφωση (στ. 246-247) δεν είναι τόσο κρίσιμη όσο η πρώτη· η κίνηση του Αχιλλέα να πετάξει το σκήπτρο και κυρίως το ρήμα «εκάθισε» δηλώνουν παραίτηση και παθητική στάση, σε αντίθεση με την ενεργητική και επιθετική πρόθεσή του να σύρει το σπαθί του. Γι’ αυτό εξάλλου τώρα δεν χρειάζεται η εμφάνιση μιας θεότητας· η παρέμβαση ενός φρόνιμου θνητού, του Νέστορα (στ. 248 κ.εξ.), είναι αρκετή για να οδηγήσει στην ύφεση.

στ. 255 κ.εξ.: Ο Νέστορας συνηθίζει να χρησιμοποιεί στους παραινετικούς λόγους του την πειστική δύναμη του παραδείγματος. Τέτοια παραδείγματα αντλούσε από τις εμπειρίες της μακρόχρονης ζωής του. Η συγκεκριμένη διήγηση του αναφέρεται στην Κενταυρομαχία (σύγκρουση Κενταύρων και  Λαπιθών. Η ιστορία πρέπει να ήταν γνωστή στους ακροατές του Ομήρου. Οι Λαπίθες ήταν φημισμένος λαός της Θεσσαλίας και οι Κένταυροι ήταν μυθικός ιππικός λαός που κατοικούσε στο Πήλιο και στην Οίτη· η λαϊκή φαντασία τούς παρίστανε από τη μέση και πάνω ανθρώπους και από τη μέση και κάτω άλογα (ιπποκένταυροι). Ανάμεσά τους ξεχωριστή ήταν η μορφή του Χείρωνα, του σοφού δασκάλου του Ιάσονα και του Αχιλλέα. Όταν ο βασιλιάς των Λαπιθών Πειρίθοος γιόρταζε τους γάμους του με την Ιπποδάμεια, προσκλήθηκαν και οι Κένταυροι, οι οποίοι όμως πάνω στο μεθύσι τους όρμησαν εναντίον των γυναικών των Λαπιθών και έτσι ξέσπασε άγρια σύγκρουση από την οποία βγήκαν νικητές οι Λαπίθες. Βοήθεια στον αγώνα αυτόν πρόσφερε στον Πειρίθοο, εκτός από τον Νέστορα, και ο Αθηναίος Θησέας. Η Κενταυρομαχία απεικονίζεται και στις μετόπες της νότιας πλευράς του Παρθενώνα κ.α.

στ. 286 κ.εξ.:  Οι δύο αντίπαλοι μένουν ανυποχώρητοι και υποστηρίζουν τις θέσεις τους με επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν και πρωτύτερα. Ο Αγαμέμνονας αρνείται να υποχωρήσει (στ. 290) και προσπαθεί για μια ακόμη φορά να μειώσει την ανδρεία του Αχιλλέα (στ. 291, πρβ. στ. 179)· ο Αχιλλέας με τη σειρά του δεν δέχεται να υποταχθεί (στ. 294-295) και θεωρεί συνυπεύθυνους όλους τους Αχαιούς (στ. 300, πρβ. στ. 232) για την αδικία που υφίσταται. Παρ’ όλα αυτά ο ήρωας καθησυχάζει και το στρατόπεδο και τον ακροατή υποσχόμενος την παράδοση της Βρισηίδας (στ. 299-300: προοικονομία).

Προβολή παρουσίασης για την ΟΡΓΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ από τη συνάδελφο Ελένη Μουτάφη : Η οργή του Αχιλλέα

Το ηθικό σχήμα: Άτη-ύβρις-νέμεσις-τίσις στην Ιλιάδα από τον φιλόλογο Ανδρουλιδάκη Γιάννη.