- Χρόνος σύνθεσης – Έκταση – Χωρισμός σε ραψωδίες.
Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
- Χρονικά τοποθετούνται στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ.
- Η σύνθεση της Ιλιάδας προηγείται και τοποθετείται γύρω στο 750 π.Χ.
- Η έκταση της Ιλιάδας είναι 15693 στίχοι, κατά 3.500 στίχους μεγαλύτερη από της Οδύσσειας
- και χωρίζεται όπως και εκείνη, σε 24 ραψωδίες όσα και τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Οι ιλιαδικές ραψωδίες δηλώνονται με ένα κεφαλαίο γράμμα και το περιεχόμενο της καθεμιάς αποδίδεται από έναν τίτλο τον οποίο θα βρείτε στην αρχή της αντίστοιχης περιληπτικής αναδιήγησης.
- Ιλιάδα και Ιστορία
Η Ιλιάδα αναφέρεται σε ένα ένδοξο παρελθόν γεμάτο ηρωικές πράξεις. Έτσι, αν και το έπος συντέθηκε τον 8ο αι. αναφέρεται στη μυκηναϊκή εποχή στο τέλος της οποίας έγινε ο Τρωικός πόλεμος. (12ος αιώνας π. Χ.)
- Επειδή ο ποιητής αγνοεί πολλές λεπτομέρειες της καθημερινότητας της εποχής εκείνης, απεικονίζει μέσα στα έργα του έναν κόσμο που του είναι πιο πρόσφατος.
- Γι’ αυτό και μέσα στο έργο του θα δούμε αντιλήψεις και υλικά γνωστά στην εποχή του ποιητή αλλά όχι και στο μυκηναϊκό άνθρωπο (αναχρονισμοί).
- Από την άλλη, δεν είναι λίγες οι φορές που ο ποιητής προσθέτει σ’ αυτά και στοιχεία εντελώς φανταστικά και εξωπραγματικά. Είναι φανερό, λοιπόν ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε την Ιλιάδα ως ιστορική πηγή για τον αιώνα στον οποίο αναφέρεται. Αντίθετα, λόγω των πολλών αναχρονισμών, δίνει περισσότερες πληροφορίες για την εποχή κατά την οποία συντέθηκε.
- Και σ’ αυτή την περίπτωση όμως πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η Ιλιάδα μπορεί να χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη την ιστορία, αλλά είναι πρωτίστως ποίηση και αυτό το ιστορικό υλικό έχει υποστεί ποιητική επεξεργασία από ένα δημιουργό που ήθελε με το έργο του μάλλον να τέρψει το ακροατήριό παρά να το πληροφορήσει για τα ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα της εποχής στην οποία αναφέρεται. Επομένως, το ιλιαδικό έπος χρησιμοποιεί την ιστορία ως πηγή έμπνευσης και ως χρονικό πλαίσιο, αλλά δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιστορικό σύγγραμμα.
- Περιεχόμενο – Θέμα – Δομή της Ιλιάδας.
- Στην Ιλιάδα το θέμα αποκαλύπτεται από τους πρώτους κιόλας στίχους με τη λέξη μήνις (= θυμός, οργή). Η οργή δηλαδή του Αχιλλέα μετά τη σύγκρουσή του με τον αρχιστράτηγο των Αχαιών, τον Αγαμέμνονα που προκλήθηκε με αφορμή τη μοιρασιά των λαφύρων αποτελεί την αφετηρία και το κύριο θέμα της Ιλιάδας.
- Η πρωτοτυπία του Ομήρου είναι ότι γύρω από αυτό το θέμα, το οποίο αποτελεί μόνο ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας, καταφέρνει να παρουσιάσει ολόκληρο τον πόλεμο που διήρκεσε δέκα χρόνια γύρω από το Ίλιον (άλλη ονομασία της Τροίας). Αυτός ο πόλεμος λοιπόν, αποτελεί και το περιεχόμενο του έπους. (Το γεγονός αυτό δικαιολογεί και την ονομασία του έπους, Ιλιάς και όχι Αχιλληίς.)
- Αυτόν τον πόλεμο στην πεδιάδα της Τροίας ο ποιητής δεν τον περιγράφει από την αρχή του, αλλά αποσπά από τα δέκα χρόνια μια μικρή χρονική περίοδο που καλύπτει 51 ημέρες πριν από την άλωση της Τροίας. Οι 51 αυτές ημέρες είναι το χρονικό παρόν του έπους. Μέσα σ’ αυτό γίνονται αναφορές στο παρελθόν με:
- Χρονικές συντμήσεις
- Αναδρομές στα περασμένα
- Ένθετες διηγήσεις παλαιών γεγονότων.
- Όπως επίσης γίνονται και προαναγγελίες για το μέλλον. Έτσι το θέμα του θυμού του Αχιλλέα αποκτά μεγάλη σημασία για τη σύνθεση της Ιλιάδας, καθώς γύρω από αυτό ο ποιητής πλέκει το περιεχόμενο του έπους, δηλαδή τους δεκάχρονους αγώνες των Αχαιών γύρω από την Τροία, που είναι πολύ ευρύτερο, και χρονικά και θεματολογικά, από το θέμα της μήνιδος.
- Διαφορές Ιλιάδας και Οδύσσειας
α) Διαφορά ύφους. Η Ιλιάδα διακρίνεται για τη δραματική της πυκνότητα, ενώ η Οδύσσεια για το αφηγηματικό της ύφος.
β) Διαφορά χαρακτήρα. Η δράση της Ιλιάδας εντοπίζεται σε ένα δραματικό κόσμο απαλλαγμένο από τέρατα και φανταστικές περιπέτειες. Ο κόσμος της είναι πολεμικός και σκληρός. Αντίθετα, η Οδύσσεια μοιάζει με ναυτικό παραμύθι σε παράξενους τόπους με εξωπραγματικά όντα. Ο κόσμος της είναι ήρεμος και ειρηνικός.
γ) Διαφορά κοινωνικοπολιτικών θεσμών. Στην Ιλιάδα καθρεφτίζεται η αντίληψη μιας κλειστής αριστοκρατικής τάξης, όπου ο θεσμός της βασιλείας ακμάζει. Στις στρατιωτικές συνελεύσεις, οι στρατιώτες ακούνε, αλλά αρκούνται στο να επευφημούν. Η Οδύσσεια απεικονίζει μια νεότερη εποχή, όταν ο θεσμός της βασιλείας πλέον παρακμάζει. Το έπος περιγράφει τη γέννηση της πόλης με πολιτικά σώματα που έχουν αποφασιστικό ρόλο δίπλα στο βασιλιά.
δ) Διαφορά αντίληψης για τους θεούς. Οι θεοί της Ιλιάδας έχουν μια πρωτογονική εκρηκτικότητα. Είναι εγωιστές και άδικοι. Και οι θεοί της Οδύσσειας έχουν πάθη, αλλά παρατηρείται ότι έχει αρχίσει να καθιερώνεται στον Όλυμπο κάποια ηθική τάξη.
ε) Διαφορά των κεντρικών ηρώων. Ο Αχιλλέας διακρίνεται για την ορμητικότητα και την έλλειψη του μέτρου. Από την άλλη πλευρά ο Οδυσσέας διακρίνεται για τις πολύτιμες στην καθημερινή ζωή αρετές, όπως η εξυπνάδα, η επιμονή και η καρτερικότητα. Χαρακτηρίζεται για την εφευρετικότητα του νου του.
Ερωτήσεις πάνω στην εισαγωγή της Ιλιάδας με απαντήσεις τους
1) Τι γνωρίζετε για τη χρονολογία σύνθεσης της Ιλιάδας και για τη χρονική σειρά με την οποία συνέθεσε ο Όμηρος τα δύο έπη του;
Η Ιλιάδα συντέθηκε από τον Όμηρο γύρω στο 750 π.Χ. Η Οδύσσεια πιθανότατα συντέθηκε αργότερα, όταν ο Όμηρος βρισκόταν σε μεγαλύτερη ηλικία.
2) Πώς ονομάζονται οι ενότητες στις οποίες χωρίζεται η Ιλιάδα, πόσες είναι και πώς δηλώνονται;
Η Ιλιάδα χωρίζεται σε 24 ραψωδίες οι οποίες δηλώνονται με τα κεφαλαία γράμματα του αλφάβητου.
3) Ποια είναι η σχέση της Ιλιάδας με την ιστορία;
Η Ιλιάδα βασίζεται στην παράδοση ενός πραγματικού ιστορικού γεγονότος (του Τρωικού πολέμου), το οποίο συνέβη τον 12ο αιώνα π.Χ. Επειδή, όμως, συντέθηκε τέσσερις αιώνες αργότερα, δεν παρουσιάζει με ακρίβεια και εγκυρότητα τα πολιτιστικά, κοινωνικά, πολιτικά κ.ά. δεδομένα εκείνης της εποχής. Ο Όμηρος περισσότερο προβάλλει τις συνθήκες της δικής του εποχής σαν να ανήκουν στη μυκηναϊκή εποχή, πραγματοποιώντας συνεχείς αναχρονισμούς. Γι΄ αυτό το λόγο δεν μπορούμε να θεωρήσουμε την Ιλιάδα σαν ένα ιστορικό σύγγραμμα. Αντίθετα παρουσιάζει, όπως κάθε άλλο λογοτεχνικό έργο, έναν κόσμο φανταστικό και πλαστό, στον οποίο η ιστορική αλήθεια έχει αναμιχθεί με τη δημιουργική φαντασία και τις εμπειρίες του ποιητή.
4) Ποιο είναι το κύριο θέμα, ποιο το περιεχόμενο της Ιλιάδας και πώς συνδέονται μεταξύ τους;
Το κύριο θέμα της Ιλιάδας είναι η οργή (μῆνις) του Αχιλλέα εναντίον του βασιλιά Αγαμέμνονα επειδή του πήρε αυθαίρετα το δικό του γέρας (λάφυρο), την Βρισηίδα, και η απόφασή του να αποχωρήσει με τους στρατιώτες του από τη μάχη. Το περιεχόμενο της Ιλιάδας είναι πολύ ευρύτερο και αφορά τους πολεμικούς αγώνες των Ελλήνων και των Τρώων γύρω από την Τροία (Ίλιον) κατά τον δέκατο χρόνο του Τρωικού πολέμου, και πιο συγκεκριμένα 51 ημέρες αυτού του χρόνου. Ο Όμηρος, όμως, έχει καταφέρει να συνδέσει το γεγονός της οργής του Αχιλλέα με τα γενικότερα πολεμικά γεγονότα του Τρωικού πολέμου, καθώς η απουσία του Αχιλλέα μάς αναγκάζει να στρέψουμε το βλέμμα μας στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες στο πεδίο της μάχης και στις προσπάθειες άλλων ηρώων να τον αντικαταστήσουν. Έτσι, παρότι το κεντρι-κό γεγονός της Ιλιάδας είναι η οργή του Αχιλλέα, δεν αφιερώνεται όλο το έπος σε αυτό, αλλά την ίδια στιγμή η απουσία ή η παρουσία του Αχιλλέα καθορίζει συνέχεια τις εξελίξεις.
5) Ποιες είναι οι διαφορές της Ιλιάδας και της Οδύσσειας;
Α) Ως προς το ύφος: η Ιλιάδα παρουσιάζει δραματική πυκνότητα και ένταση ενώ η Οδύσσεια διακρίνεται για τον ήπιο και σταθερό αφηγηματικό της τόνο.
Β) Ως προς το θέμα: η δράση στην Ιλιάδα εντοπίζεται σε έναν πραγματικό κόσμο χωρίς παραμυθικά και φανταστικά στοιχεία, όπως αυτά που υπάρχουν στην Ο-δύσσεια, η οποία μοιάζει περισσότερο με ναυτικό παραμύθι. Ακόμα και οι θεοί είναι περισσότερο ανθρώπινοι στην Ιλιάδα σε σχέση με την Οδύσσεια.
Γ) Ως προς τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες: η Ιλιάδα αντικατοπτρίζει μια παλαιότερη κοινωνική και πολιτική κατάσταση, στην οποία η βασιλική εξουσία είναι ακόμα ισχυρή και κυρίαρχη στην κοινωνία. Αντίθετα η Οδύσσεια παρου-σιάζει μια νεότερη εποχή, στην οποία ο βασιλικός θεσμός παρακμάζει και ανα-δύονται νέα πολιτικά σώματα και νέες πολιτικές και κοινωνικές ομάδες που έ-χουν δικαίωμα λόγου και συμμετοχής στα κοινά. Γενικά η Ιλιάδα εστιάζει το εν-διαφέρον της μόνο στην αριστοκρατική τάξη ενώ η Οδύσσεια ενδιαφέρεται και για τους πιο απλοϊκούς και καθημερινούς ανθρώπους της κοινωνίας.
Δ) Ως προς την παρουσίαση των θεών και των ανθρώπων: στην Ιλιάδα οι θεοί και οι κεντρικοί ήρωες είναι γεμάτοι πάθη και ελαττώματα και δεν μπορούν να συγκρατήσουν την ορμητικότητα και την πρωτόγονη μερικές φορές εκρηκτικότητα και βιαιότητά τους. Στην Οδύσσεια αντίθετα έχουν πιο μετριοπαθή συμπεριφορά και οι πράξεις τους κατευθύνονται κατά κύριο λόγο από τη λογική και όχι από το συναίσθημα και τα ένστικτα, όπως στην Ιλιάδα.
Ε) Ως προς το γενικότερο χαρακτήρα: η Ιλιάδα είναι ένα έργο πολεμικό και δυναμικό και γι΄ αυτό μερικές φορές σκληρό. Η Οδύσσεια είναι ένα έργο ειρηνικό και ήρεμο.
Η Ιλιάδα μοιάζει με ένα έργο νεανικό, ενώ η Οδύσσεια με ένα έργο ώριμης ηλικίας.
Διαφορές Ιλιάδας και Οδύσσειας
|
Με τα φτερά του λόγου 