- Το διήγημα
Διήγημα είναι η έκθεση με τέχνη ενός κομματιού ζωής, δικής μας ή ξένης, πραγματικής ή φανταστικής, από την αρχή ως το τέλος. Στο διήγημα εισάγουμε μερικά πρόσωπα που μιλούν και κινούνται, ενεργούν. Αρχίζουν κάποια πράξη και την τελειώνουν ή προσπαθούν να την τελειώσουν. Στην πιο απλή μορφή του το διήγημα μοιάζει με τη διήγηση, διαφέρει όμως από αυτήν, γιατί είναι πιο σύνθετο, πιο δουλεμένο, πιο τέλειο. Είναι είδος σύνθετο από διήγηση, περιγραφή και διάλογο. Το θέμα του είναι παρμένο από τη ζωή και περιέχει πράξεις, σκέψεις, επιθυμίες, συναισθήματα, που συνδέονται όλα αυτά μεταξύ τους και επιδρούν το ένα στο άλλο.
Το καλό διήγημα πρέπει να έχει εξέλιξη, δηλαδή η δράση να αρχίζει από κάποια καθορισμένη αιτία και να φτάνει –με την παρεμβολή διαφόρων επεισοδίων, περιπετειών και αναγνωρίσεων, που συγκρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον μας (πλοκή) και σε ένα σημείο το κορυφώνουν– σε ένα τέλος (λύση).
Σε κάθε διήγημα διακρίνουμε τρία μέρη: την έκθεση, την πλοκή και τη λύση. Η έκθεση είναι ένα είδος προλόγου, εισαγωγής. Σε αυτήν ο συγγραφέας πρέπει με μεγάλη συντομία να μας κατατοπίσει για τον τόπο, τον χρόνο και τα πρόσωπα της υπόθεσης καθώς και να μας προετοιμάσει για ό, τι θα συμβεί. Η πλοκή είναι η κυρίως διήγηση, το κυρίως θέμα. Σε αυτήν το ενδιαφέρον πρέπει να αυξάνεται συνεχώς, τα πρόσωπα να έχουν μπει σε αγώνα και να προετοιμάζεται η λύση, χωρίς όμως να προαναγγέλλεται. Καμιά φορά μπορεί το κύριο θέμα να περιέχει και δευτερεύοντα γεγονότα που συνδέονται με το κύριο θέμα. Αυτά είναι τα επεισόδια και οι παρεκβάσεις. Η λύση είναι το μέρος εκείνο του διηγήματος που παρουσιάζεται το αποτέλεσμα των γεγονότων της υπόθεσης. Η λύση πρέπει να είναι σύντομη και ο συγγραφέας να αποφύγει κάθε κρίση και σχολείο για αυτήν.
Το διήγημα ονομάζεται ιστορικό όταν το θέμα του είναι παρμένο από την ιστορία, πραγματικό όταν είναι παρμένο από τη σύγχρονη ζωή, φανταστικό όταν είναι δημιούργημα της φαντασίας, όπως τα παραμύθια και πολλά διηγήματα του Ιουλίου Βερν. Το πραγματικό διήγημα, αν ασχολείται με τις εξωτερικές εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, γιορτές, ήθη και έθιμα και μας απεικονίζει τον χαρακτήρα των ανθρώπων (ήθος) λέγεται η ηθογραφία. Αν ασχολείται κυρίως με το ψυχικό κόσμο των ανθρώπων και προσπαθεί να μας δείξει πώς γίνονται οι διάφορες αλλαγές στην ψυχή των ανθρώπων ονομάζεται ψυχολογικό διήγημα.
Οι σπουδαιότεροι διηγηματογράφοι μας είναι: Παπαδιαμάντης, Καρκαβίτσας, Κονδυλάκης, Βιζυηνός, Βλαχογιάννης, Εφταλιώτης, ο Γ. Ιωάννου και άλλοι.
2. Το μυθιστόρημα
Είναι και αυτό διήγηση με πολλές περιπέτειες και μεγάλη έκταση. Τα θέματά του είναι πλαστά ή πραγματικά και έχει σκοπό να ευχαριστήσει και να διδάξει. Διαφέρει από το διήγημα. Το διήγημα είναι σύντομο, με ενότητα και πλοκή, ενώ το μυθιστόρημα είναι εκτεταμένο, πολύπλοκο και με διάσπαση της ύλης εξαιτίας των πολλών περιπετειών. Το μυθιστόρημα το διακρίνει η αληθοφάνεια των γεγονότων, η ζωηρότητα και η ταχύτητα στην αφήγηση.
Τα πιο συνηθισμένα είδη του μυθιστορήματος είναι: το ιστορικό, το θρησκευτικό, το ναυτικό, το αστυνομικό, το ηθογραφικό, το κοινωνικό, το ψυχογραφικό.
Μυθιστορήματα έγραψαν: οι παλαιότεροι Ροΐδης, Μωραϊτίδης, Ψυχάρης, Ξενόπουλος, Μυριβήλης, Βενέζης, Κ. Θεοτόκης, Καζαντζάκης, Τερζάκης και από σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς, ο Γιάννης Καλπούζος, η Ευγενία Φακίνου, ο Θανάσης Βαλτινός, ο Ισίδωρος Ζουργός, η Ιωάννα Καρυστιάνη, η Ρέα Γαλανάκη κι η Μάρω Δούκα.
3. Νουβέλα
H νουβέλα είναι ένα διηγηματικό λογοτεχνικό είδος που διαμορφώθηκε στα νεότερα χρόνια, δηλαδή μετά τη δεκαετία του 1950. Κατέχει μία ενδιάμεση θέση ανάμεσα στο διήγημα και στο μυθιστόρημα, είναι όμως μεγαλύτερη σε έκταση από το διήγημα και μικρότερη από το μυθιστόρημα.
Νουβέλες μπορούν να θεωρηθούν πολλά έργα του Παπαδιαμάντη, του Κονδυλάκη, του Βιζυηνού, του Δροσίνη, του Κ. Θεοτόκη, του Στρατή Δούκα.
Με τα φτερά του λόγου 