ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σοφοκλέους ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Β΄ ΕΠΕΙΣ., Β΄Σκηνή (441-507) – ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
Στ. 473-496. Ο Κρέων απαντά τυπικά μεν στον κορυφαίο, ουσιαστικά όμως εκτοξεύει απειλές προς την Αντιγόνη. Η απροκάλυπτη ομολογία της είναι φανερό ότι α. έχει πληγώσει τον ανδρισμό του και β. έχει εξευτελίσει τη βασιλική του ιδιότητα.
Στ. 473: «τά σκλήρ’ ἂγαν φρονήματα»: αποδίδει το ήθος της Αντιγόνης (ο Κρέων συμφωνεί με τον χορό ως προς αυτό). Με τα ακόλουθα σχήματα λόγου εκφράζει ο Κρέων: α. Την απειλητική του διάθεση, β. τη σκληρότητα και το ατίθασο του ήθους της Αντιγόνης:
Στ. 474-8. Δύο εικόνες: του σιδήρου και του ίππου
Στ. 473-6. Παρήχηση των υγρών συμφώνων -λ-, -ρ- και του συριστικού -σ-.
Στ. 476. Συνώνυμα και ομοιοτέλευτο.
Αντιγόνη, Χορός και θεατές όμως αντιλαμβάνονται ότι άκαμπτος και σκληρός είναι ο ίδιος ο Κρέων (θα του το επισημάνει και ο γιος του Αίμονας στο Γ΄ Επεισόδιο).
Στ. 479. «δοῦλος τῶν πέλας»: επιβεβαιώνεται το τυραννικό ήθος του Κρέοντα και η έπαρσή του.
Στ. 480. «αὕτη: Περιφρόνηση.
Στ. 480-3. «φρονεῖν μέγα, ύβρίζειν, ἐπαυχεῖν, γελᾶν»: κλιμάκωση που αποδίδει την αποθράσυνση και αποχαλίνωση της Αντιγόνης. Τα ἐπαυχεῖν και γελᾶν αναφέρονται στα χλευαστικά λόγια της Αντιγόνης προς τον Κρέοντα στους στ. 469-70.
Στ. 484. «αὕτη»: Περιφρόνηση. Επανάληψη («ἀνήρ»).
Στ. 486-7. Έλλειψη σεβασμού του Κρέοντα προς τους ιερούς δεσμούς της οικογένειας και ασέβεια προς τον Δία (ο Κρέων διαπράττει ύβρη). Υπερβολή επίσης: η Αντιγόνη δεν είναι ο πλησιέστερος συγγενής του. Θα έρθει όμως η στιγμή που θα συγκρουστεί όντως με την πλησιέστερο, τον γιο του (Γ’ Επεισόδιο).
Στ. 491-4. α. Καχυποψία του Κρέοντα, β. Τραγική πλάνη – οι ερμηνείες του αυθαίρετες (τραγική ειρωνεία). Αυτή η πλάνη τον κάνει άδικο προς την Ισμήνη.
Στ. 496. Καχυποψία του Κρέοντα· και πάλι ομολογεί επίσης το μίσος του.
Στ. 497. Η Αντιγόνη απαντά προκλητικά, χλευαστικά.
Στ. 500. Επανάληψη. Τα λόγια του της είναι βαρετά.
Στ. 500-1. Αγεφύρωτη απόσταση. Πλήρης αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ τους. Προοικονομείται το τέλος της Αντιγόνης.
Στ. 502-4. Η Αντιγόνη επαναλαμβάνει το κίνητρο της πράξης της, δηλαδή την αδελφική αγάπη, και δηλώνει ότι αποβλέπει στην υστεροφημία.
Σοφοκλέους ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Β΄ επεισόδιο -Στίχοι 441-470: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
Μετά την αφήγηση των συμβάντων από τον φύλακα ο Κρέων με αυστηρό ύφος ανακριτή απευθύνεται στην Αντιγόνη ως κατηγορουμένη. Το σκυμμένο κεφάλι μαρτυρά την αταραξία της Αντιγόνης αλλά και την αδιαφορία και την περιφρόνησή της προς τον Κρέοντα. Η σιωπή στο θέατρο είναι εξάλλου στοιχείο δραματικό που έχει σκοπό να διεγείρει την προσοχή του θεατή.
Στ. 441. «σέ δή, σε»: Αναδίπλωση (επανάληψη) για να της αποσπάσει την προσοχή. Δείχνει παράλληλα τον εκνευρισμό του, την διάθεση να την επιτιμήσει αλλά και την περιφρόνησή του (αφού δεν την αποκαλεί με το όνομά της).
Στ. 443. «καί φημί δρᾶσαι καὶ κοὐκ ἀπαρνοῦμαι». Κατηγορηματική απάντηση με σχήμα εκ παραλλήλου. Εκφράζει: α. την ρητή διαβεβαίωση της Αντιγόνης, προς αποφυγή παρεξήγησης, β. το θάρρος της, γ. τον προκλητικό της τόνο (απαντά με τα ίδια ρήματα που χρησιμοποίησε ο Κρέων).
Στ. 445. «ἔξω βαρείας αἰτίας ἐλεύθερον·»: πλεονασμός. Με την αποχώρηση του φύλακα ξεκινά η σύγκρουση Αντιγόνης-Κρέοντα. Όπως σχολιάζει ο Steiner, πρόκειται για έναν διάλογο «μεταξύ κωφών».
Στ. 446. «μὴ μῆκος, ἀλλὰ συντόμως»: πλεονασμός.
Στ. 448. «Ἤιδη·»: Κατηγορηματική απάντηση και πάλι. Εκφράζει: α. την ρητή διαβεβαίωση της Αντιγόνης, προς αποφυγή παρεξήγησης, β. το θάρρος της, γ. τον προκλητικό της τόνο (απαντά με το ίδιο ρήμα που χρησιμοποίησε ο Κρέων).
Στ. 449. Η τρίτη ερώτηση του Κρέοντα. Δηλώνει και αυτή α. έκπληξη και β. ανακριτική διάθεση. Τούτη η ερώτηση εκφράζει επίσης και απειλή. Νιώθει άλλωστε το κύρος της εξουσίας του να έχει κλονισθεί.
Στ. 450. Σχήμα αποσιώπησης.
Στ. 450-7. Η Αντιγόνη: α. Δικαιολογεί την απόφασή της. Το επιχείρημά της (θρησκευτικό – ηθικό) δίνεται με πολυσύνδετο σχήμα, β. Χλευάζει τη διαταγή του Κρέοντα (τάδε, τοιούσδε… νόμους, τά σά κηρύγμαθ’). γ. Εκφράζει ισχυρή ευσέβεια και θρησκευτική πίστη, δ. Θέτει τη σύγκρουση γραπτού και άγραφου νόμου (που στην εποχή του Σοφοκλή απασχολούσε έντονα τους σοφιστές και τους φιλοσόφους) δίνοντας προτεραιότητα στον δεύτερο.
Στ. 456. Αντίθεση.
Στ. 458-461. Λογικό επιχείρημα για το αναπόφευκτο του θανάτου, το οποίο διατυπώνεται με πολλή ψυχραιμία. Φαίνεται επίσης εδώ ότι η πράξη της ήταν συνειδητή, προϊόν ελεύθερης επιλογής.
Στ. 462-8. Τρίτο επιχείρημα (συναισθηματικό) που εστιάζει α. στην επικείμενη απαλλαγή της από τα δεινά της ζωής της με τον θάνατο που την περιμένει, β. στην αδελφική αγάπη και το χρέος της προς τον αδελφό της.
Στ. 466, 468: Επανάληψη της έννοιας του άλγους.
Στ. 468. Αντίθεση.
Στ. 469-470. Η Αντιγόνη γίνεται εδώ προκλητική, υβριστική προς τον Κρέοντα, σκληρή, επιθετική, χλευαστική. Επανάληψη της έννοιας της μωρίας και ειρωνεία (σχεδόν τι).
Στ. 471-2. «ὠμὸν ἐξ ὠμοῦ»: επανάληψη και μεταφορά.
Σοφοκλέους ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Β΄ επεισόδιο -Στίχοι 441-507: 4 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & 1 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
- Να γίνει χρονική αντικατάσταση των παρακάτω ρηματικών τύπων: δεδρακέναι, κηρύξας.
- ζῇ, δώσειν, τυχεῖν: Χρονική αντικατάσταση.
- Να κάνετε γραμματική αναγνώριση των λέξεων της στήλης Α, κάνοντας την αντιστοίχηση με τα στοιχεία της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.
| Α | Β |
| 1. Πίπτειν
2. ὅστις 3. τούτων 4. πατρός 5. οἶδα 6. μάλιστα 7. ὁρθῶς 8. θυμουμένους |
α. δεικτική αντωνυμία
β. απαρέμφατο ενεστώτα γ. ουσιαστικό γ΄ κλίσης δ. αναφορική αντωνυμία ε. μετοχή μέλλοντα στ. μετοχή ενεστώτα ζ. οριστική ενεστώτα η. επίρρημα υπερθετικού βαθμού θ. επίρρημα θετικού βαθμού ι. επίρρημα συγκριτικού βαθμού |
4. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των παρακάτω τύπων: βουλεῦσαι, ἔχων.
5. Να αναγνωριστούν συντακτικά οι τύποι: παντός (στ. 487), κείνην (στ. 489), τις (στ. 495), τοῦτο (στ. 496), ἃπαντα (στ. 498).
Σοφοκλέους ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Β΄ επεισόδιο, Στίχοι 441-581 – ΑΣΚΗΣΕΙΣ: Ετυμολογικά, παράγωγα, σύνθετα, ομόρριζα
- νεύουσαν, δρᾶσαι, λέγω, ἔμελλον, ἐτόλμας, σθένειν: Χρησιμοποιώντας τα θέματα των ρημάτων και τις παραγωγικές καταλήξεις που δίνονται, να σχηματίσετε παράγωγα ουσιαστικά και επίθετα, όπου υπάρχουν στα νέα ελληνικά.
Παραγωγικές καταλήξεις:-μα,-της,-ση,-ος,-ον,-η,-τήριος,-ικός,-τικός, -ηρός,-αρός.
- ‘φάνη, δώσειν, μόρου, τυγχάνειν, δοκῶ: Να γράψετε ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής.
- Να βρείτε τις λέξεις του κειμένου (στίχοι 458-479) που έχουν ετυμολογική συγγένεια με τα ακόλουθα ουσιαστικά: φύση, ανθρωποκτονία, προσκλητήριο, δυσαρέσκεια, άλωση, το κάλλος.
- Να βρείτε τις λέξεις του κειμένου (στίχοι 458-479) που έχουν ετυμολογική συγγένεια (αναζήτηση, δηλαδή, της προέλευσης και της αρχικής σημασίας της λέξης) με τα ακόλουθα ουσιαστικά: ρήγμα, δράστης, φρόνημα, θυμός, αντίδοτο.
- Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α (από στίχους 480-507) με τις ομόρριζες λέξεις της στήλης Β, γράφοντας μπροστά σε κάθε αριθμό της στήλης Α το γράμμα (ή τα γράμματα) από τη στήλη Β.
A B 1. ἀπόλλυμαι 2. λαγχάνω
3. φιλῶ
4. σέβειν
5. ὁρῶ
α. λαχείο β. συμφιλίωση
γ. σεβάσμιος
δ. τηλεόραση
ε. απώλεια
στ. όραμα
ζ. Λάχεσις (μία από τις Μοίρες)
η. φίλερις
θ. όλεθρος
ι. πανωλεθρία
ια. αόρατο
- Να βρείτε την ετυμολογική προέλευση (από το πρωτότυπο κείμενο, από στίχους 480-507) των παρακάτω λέξεων της νέας ελληνικής: κεφαλαλγία, ολιγαρκής, απάθεια, εύθικτος, υπαίτιος, διάλειμμα, χειροποίητος, συγκοινωνία.
- Να γράψετε στα νέα ελληνικά δύο παράγωγα ή σύνθετα για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: σώζω, αἱρέω-ω, ἂρρητος, παῖς, ἂναξ, πράττω.
- Να γράψετε δύο παράγωγα ή σύνθετα για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις και να σχηματίσετε με αυτά προτάσεις στη νέα ελληνική: κομίζω, φαίνομαι, βιῶ.
Σοφοκλή ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Β’ επεισόδιο, στίχοι 441-501: powerpoint με φύλλα εργασίας
Σοφοκλέους ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Α΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ, β΄μέρος: Φύλακας-χορός – σύντομος σχολιασμός
Όταν ο φύλακας λέει πως η ταφή έγινε με τρόπο θαυμαστό, ο κορυφαίος του χορού τάσσεται με τη θέση αυτή. Πρόκειται για μια δειλή προσπάθειά του να προλάβει την οργή του Κρέοντα. Γι’ αυτό και τον προσφωνεί με δισταγμό (στ. 278), αφού η γνώμη που διατυπώνει ενέχει έμμεση αποδοκιμασία του βασιλικού κηρύγματος. Η ταφή είναι «θεήλατον» έργον σε αντίθεση προς την ανθρώπινη θέληση, έστω και ενός «άνακτος». Η επίγνωση του ανόσιου της μη ταφής ενός νεκρού οδηγεί το χορό στη σκέψη μιας θεϊκής ανάμειξης στα ανθρώπινα, καθώς χαρακτηριστικό των ευσεβών ανθρώπων και κυρίως των πιο ηλικιωμένων είναι να πιστεύουν ακράδαντα στη δύναμη των θεών. Οι σεβάσμιοι γέροντες βλέπουν να συντελείται ένα ανοσιούργημα και δεν έχουν το θάρρος να το στηλιτεύσουν όπως πρέπει. Τελικά ο χορός στους δυο αυτούς στίχους είναι ο συνήθης για τις τραγωδίες ουδέτερος παρατηρητής.
Αντιγόνη του Σοφοκλή από το Εθνικό Θέατρο Βελιγραδίου (1.7.2015)
Σοφοκλέους, ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΠΡΩΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ, α΄μέρος (στ. 155-331) – Ερμηνευτική προσέγγιση (σύμφωνα με τη διδακτέα ύλη 2016-17)
Η ΔΟΜΗ
Από μετάφραση: στίχοι: 100-279
Μετάβαση από την πάροδο στο 1ο επεισόδιο
στ. 155-161
- Αναγγελία του Κρέοντα.
- Δικαιολόγηση της παρουσίας του Χορού στο παλάτι.
Το αίτημα του βασιλέως
Α΄ σκηνή: 162-222, στ. 162-222
- Φιλική προσφώνηση στους γέροντες του Χορού.
- Ανάπτυξη βασιλικών αρχών.
- Συσχετισμός αρχών και διαταγής.
Από μετάφραση Β΄ σκηνή: στίχοι 223-279, από το πρωτότυπο: στίχοι 280-314
- Η είδηση περί της ταφής του Πολυνείκη
στ. 223-304
| • Η ανακοίνωση της είδησης
• Η αντίδραση του Χορού. |
(στίχοι 223-279)
|
- Η αντίδραση του Κρέοντα: στίχοι 280-314: από το πρωτότυπο
4) στ. 305-314
Η απειλή του Κρέοντα και η θεωρητική
κατοχύρωση της απειλής
Από μετάφραση: 5) στ. 315-331
Η λύση του επεισοδίου
- Διακωμώδηση του βασιλέως.
- Επανάληψη της απειλής.
ΠΡΩΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ: ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Η εμφάνιση του Κρέοντα
Ο Κρέοντας εμφανίζεται στη σκηνή με αγέρωχο βηματισμό κρατώντας το σκήπτρο, σύμβολο της βασιλικής εξουσίας. Αναφερόμενος στη σωτηρία της Θήβας φαίνεται ευσεβής, προσπαθώντας να κερδίσει την αφοσίωση των γερόντων του Χορού με κάποια λεπτότητα και χρησιμοποιώντας έμμεσα επαίνους. Ο χορός αποτελείται από τους επιφανείς γέροντες της πόλης. Η πάροδος τους έχει θέμα την πρόσφατη νίκη. Ο Κρέων, που τους έχει καλέσει σε συνέλευση, επαινεί την πίστη που έχουν επιδείξει μέχρι τώρα προς τον βασιλιά του οίκου. Αναγγέλλει ότι ένας σωστός ηγέτης υπακούει στην καλύτερη συμβουλή. Κανείς δεν θα πρέπει να κρατά το στόμα του κλειστό από φόβο. Το αντίθετο: πρέπει να πολεμά ενάντια σε κάθε επαπειλούμενη συμφορά. Πρέπει να κάνουν όλοι τα πάντα για την πόλη και καμιά φροντίδα για φίλους και συγγενείς δεν πρέπει να τους αποσπά από αυτό. Η πόλη είναι που σώζει τους πολίτες. «Με τέτοιους νόμους θέλω να σώσω την πόλη» (στ. 191). Μετά ανακοινώνει την απόφαση του για τον νεκρό. Όποιος θέλει το καλό της πόλης, ας τιμάται, όποιος θέλει το κακό της, ας τιμωρηθεί. Ο Κρέων έχει διατάξει να φρουρείται το πτώμα. Οι γέροντες δεν πρέπει να αφήσουν να τους ξεφύγει όποιος δεν υποτάσσεται στην προσταγή. Πρέπει κανείς να προνοεί: η ελπίδα για κέρδος ήδη έχει παρασύρει μερικούς να διαπράξουν αδικία, ακόμη και αν τους απειλεί η θανατική τιμωρία.
Εκείνη τη στιγμή έρχεται ο φύλακας, που, αφού για ώρα δίσταζε, ανακοινώνει ότι ο νεκρός έχει σκεπαστεί με άμμο, κάτι που αρκεί για να θεωρηθεί ότι είναι θαμμένος. Αλλά ακόμη δεν έχει βρεθεί κανένα ίχνος του δράστη. Ο χορός σκέφτεται ότι πρόκειται για θεϊκή παρέμβαση (στ. 278), ο Κρέων όμως τον διακόπτει: οι θεοί δεν ενδιαφέρονται για τέτοιους νεκρούς. Στο κάτω κάτω της γραφής ήθελε να καταστρέψει τη χώρα και τους νόμους τους. Υποψιάζεται μάλλον ότι πρόκειται για έργο αντιπάλων, που δεν θέλουν να δεχτούν την εξουσία του. Αυτοί «δεν έχουν τον τράχηλο τους κάτω από τον ζυγό, όπως είναι το σωστό, έτσι ώστε να με αγαπούν» (στ. 291). Πρέπει να δωροδόκησαν και τους φύλακες, οι οποίοι, αν δεν βρουν τον δράστη, τους απειλεί ο βασιλιάς, θα αναγκαστούν να ομολογήσουν με βασανιστήρια. «Φοβερό, αυτός που αποφασίζει να πέφτει σε τέτοια λάθη», παρατηρεί ο αγγελιοφόρος (στ. 323).
Ο Κρέων κάλεσε τους γέροντες του χορού, γιατί στάθηκαν πιστοί στην κατά καιρούς βασιλική εξουσία και επομένως οφείλουν και σ’ αυτόν αφοσίωση και πίστη. Έχει σκοπό να εκθέσει τις αρχές που θα διέπουν την εξουσία του. Κάνει έναν πρώτο υπαινιγμό για το διάταγμά του λέγοντας πως στο εκτελεστικό και νομοθετικό φαίνεται ο άνδρας. Θέλει να πιστεύει επίσης πως όταν η πόλη ευτυχεί ευτυχούν και οι πολίτες.
Δείχνει ότι αρνείται κάθε λογής μεταφυσική και δεν υπολογίζει καμιά άλλη απόλυτη αξία πέρα από το συμφέρον της πολιτείας, που το ταυτίζει με το δικό του συμφέρον. Μόλις πήρε την εξουσία, θέλει να σκορπίσει τη συννεφιά του μίσους και του φόβου, επειδή, μέσα στην πλάνη του, θέλει να επιβάλει τη νέα τάξη στον κόσμο. Η δικαιοδοσία του όμως είναι μόνο για τους πολίτες της Θήβας. Οι νεκροί ανήκουν στη δικαιοδοσία των θεών· δεν μπορούμε να αρνηθούμε το χρέος μας προς τους θεούς, ούτε να θυσιάσουμε τις απαιτήσεις των θεών στις απαιτήσεις της πολιτείας. Η τύφλωσή του δεν του επιτρέπει να διακρίνει το όσιο από το δίκαιο της πολιτείας. Ο ποιητής μας δίνει το ήθος του Κρέοντα με τρόπο αριστοτεχνικό. Παρουσιάζεται ως ένας δυνατός άντρας με δυνατή βούληση, που θα δώσει μια κίνηση στο μηχανισμό για την εξέλιξη του δράματος.
Πιο φυσικό θα ήταν αν αποδίδαμε τη συγκέντρωση αυτή στη διάθεση του νέου βασιλιά και νικητή στρατηγού να εισηγηθεί κάποια μέτρα για την καλύτερη διακυβέρνηση της πόλης, αφού ανέλαβε πρόσφατα την εξουσία. Άλλωστε ο τρόπος που εμφανίζεται τον δείχνει να κινείται προς την κατεύθυνση αυτή.
Η εξέλιξη όμως του λόγου φαίνεται να παρουσιάζει έναν Κρέοντα, που το μόνο που τον απασχολεί είναι η τιμωρία του Πολυνείκη. Αφού δημιουργήσει τις νομικές και ψυχολογικές προϋποθέσεις, ζητάει συμπαράσταση. Κάτι περισσότερο ακόμη, δείχνοντας πως φοβάται εσωτερικούς εχθρούς, άρχισε να εντάσσεται στο μηχανισμό της εξουσίας.
Με το κήρυγμά του ο ρυθμός, η αρμονία, η τάξη, διασαλεύονται εν ονόματι της τάξεως! Τίθεται το πρόβλημα κι έχουμε έτσι δύο ακραίες τοποθετήσεις που μάλλον αποκλείουν το συμβιβασμό.
Το πρόβλημα λοιπόν είναι ποια τάξη πραγμάτων θα επικρατήσει.
Στην πρώτη σκηνή του επεισοδίου (στ. 162 – 222) έχουμε, λοιπόν, τη ρήση του Κρέοντα, που είναι γνωστή ως «λόγος του θρόνου» ή «προγραμματικές δηλώσεις», καθώς και τη στιχομυθία του Κρέοντα με το Χορό. Ο λόγος του Κρέοντα εμφανίζει είναι δομημένος έτσι, ώστε μπορεί να θεωρηθεί ένας τυπικός ρητορικός λόγος.
Γενικά ο λόγος του Κρέοντα από την άποψη της τεχνικής είναι περίτεχνος. Διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του ρητορικού λόγου.
- Προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια των γερόντων. (προοίμιο)
- Εκθέτει τα δικαιώματα του στο θρόνο, καθώς και τις αρχές του. (υπόθεση)
- Το διάταγμα του Πολυνείκη αποτελεί την πρώτη του απόφαση.(απόδειξη)
- Ανακεφαλαιώνει μιλώντας για δικαίους και αδίκους. (επίλογος)
Στη στιχομυθία μεταξύ Κρέοντα και Χορού, που ακολουθεί αμέσως, χρησιμοποιεί εύστοχα ο Σοφοκλής, για να υπαινιχθεί ποιο είναι το κοινό αίσθημα έναντι του νέου βασιλιά. Ο Χορός στις παρεμβάσεις του δηλώνει την υποταγή του, όπως η Ισμήνη είχε κάνει λίγο πριν, και υπογραμμίζει την απεριόριστη δύναμη του Κρέοντα. Ο Χορός όμως δείχνει και κάποια απροθυμία ν’ ανταποκριθεί στην έκκληση του Κρέοντα για φρούρηση του άταφου σώματος και, τέλος, παρατηρεί ότι η τιμωρία που θα επιβληθεί στον παραβάτη θα είναι ο θάνατος, κάτι που αμέσως επιβεβαιώνει ο Κρέων.
Ο λόγος όμως του Κρέοντα είναι επιφανειακός και υποστηρίζει τις απόψεις του με
ελάχιστη πειστικότητα.
Ποιο είναι το μειονέκτημα της λογικής του;
Δεν δίνει σημασία στη διάκριση ανάμεσα σε ό,τι αποτελεί χρέος στους θεούς και σε ό,τι αποτελεί χρέος στους ανθρώπους. Ανάμεσα στο τι είναι άγιο και τι δίκαιο. Το βασικό του σφάλμα είναι ότι θυσιάζει το πρώτο στο δεύτερο. Νομίζει πως οι ανθρώπινοι νόμοι ή οι αναγκαιότητες μπορούν να αγνοήσουν τις υποχρεώσεις στους θεούς. Ενδεχομένους ούτε που σκέπτεται ότι είναι παραβάτης ενός θεϊκού νόμου. Σ’ αυτό βρίσκεται και η τραγικότητά του. Οδηγείται με βεβαιότητα, σε σύγκρουση με αρχές που αντιτίθενται στις δικές του, χωρίς να το αντιλαμβάνεται. Σ’ αυτό έγκειται και η δραματικότητά του, μόνο που είναι ακόμη στην αρχή της.
Η παρέμβαση του Χορού
Το Εθνικό Θέατρο σε συνεργασία με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου παρουσίασε στην Επίδαυρο την «Αντιγόνη» σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού.
Ο Χορός υποδέχεται την απόφαση χωρίς κριτική, αλλά και χωρίς επιδοκιμασία. Φαίνεται να αντιλαμβάνεται ότι η διαταγή δεν είναι δίκαιη, δεν είναι όμως προετοιμασμένος να το πει. Αναγνωρίζει στον Κρέοντα τη δύναμη να νομοθετεί όπως του αρέσει -αλλά δεν τον επιδοκιμάζει- και ισχυρίζεται πως είναι πολύ γέρος για να επιβλέψει την εκτέλεση της διαταγής του. Φαίνεται να αποδέχεται εκ πρώτης απόψεως τη διαταγή του Κρέοντα, χάριν ίσως της ησυχίας και της ειρήνης, δεν δείχνει όμως πεπεισμένος ότι είναι δίκαιη.
Ο χορός συμφωνεί φανερά με τον Κρέοντα, αλλά με τραγική ειρωνεία. Τα λόγια του αποδοκιμάζουν την απόφαση του. Παίρνει παθητική στάση, καθώς, γεμάτος ανησυχία, φοβάται μήπως πέσει στους ώμους του το βάρος της φύλαξης του νεκρού και προβάλλει την ηλικία του. Η δουλοπρέπεια του χορού επιτείνει τον φόβον των θεατών, καθώς νιώθουν ότι, όταν συλληφθεί η Αντιγόνη, καμιά θαρραλέα, φωνή συμπάθειας δεν θα ακουστεί γι’ αυτή.
Ο Κρέων, που περίμενε ότι ο χορός θα έδειχνε ενθουσιασμένος με την απόφασή του, βλέποντας την ενστικτώδη επιφυλακτική στάση του, την παίρνει ως αποδοκιμασία. Οι υποψίες του φουντώνουν και το βιαστικό μυαλό του ξεστρατίζει κιόλας. Μπορεί, λέει, να επιχειρήσουν την ταφή του νεκρού για το κέρδος. Πάλι υπάρχει ειρωνεία, γιατί οι τύραννοι πιστεύουν στο χρήμα και το χρησιμοποιούν για να στηρίξουν τη δύναμή τους. Αποδίδει στους άλλους ό,τι θα ταίριαζε στον εαυτό του. Είναι ένδειξη της πλάνης μέσα στην οποία κινείται· παντού βλέπει συνωμοσίες και φοβάται μήπως θελήσουν να κλονίσουν το κύρος του.
Τώρα έχουμε, λοιπόν, δυο ακραίες θέσεις, της Αντιγόνης και του Κρέοντα, που αποκλείουν κάθε συμβιβασμό. Και οι δυο από μια άποψη έχουν δίκιο, και οι δυο όμως έχουν άδικο από μια άλλη άποψη. Ο φόβος των θεατών εντείνεται.
Αντιγόνη, ασκήσεις στον Πρόλογο, στους στίχους 1-38 (επιλογή από θέματα ΚΕΕ και άλλες)
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
(στίχοι 1-17)
- Με την έξοδό της στη σκηνή η Αντιγόνη απευθύνει πέντε ερωτήματα στην Ισμήνη. Ποιες εντυπώσεις θέλει να δημιουργήσει, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής στο κοινό που παρακολουθεί; Να σημειώσετε στο αντίστοιχο τετράγωνο τις σωστές απαντήσεις και να αιτιολογήσετε την ή τις επιλογές σας. (Υπάρχουν δυο εύστοχες απαντήσεις)
| 1) Το κοινό σχηματίζει την εντύπωση ότι ο Σοφοκλής μ’ αυτές τις ερωτήσεις βοηθά τον υποκριτή να συγκεντρωθεί καλύτερα στο ρόλο του. | |
| 2) Το δράμα κερδίζει σε ένταση και σε ρυθμό και υποψιάζει αμέσως τους θεατές για τις κακές ειδήσεις που θα ακολουθήσουν. | |
| 3) Το δράμα κερδίζει σε ένταση και σε ρυθμό και υποψιάζει αμέσως τους θεατές για τις κακές ειδήσεις που θα ακολουθήσουν. | |
| 4) Δίνεται η εντύπωση ότι η Αντιγόνη και η Ισμήνη ενδιαφέρονται έντονα για τις πολιτικές εξελίξεις στην πόλη. | |
| 5) Η Αντιγόνη είναι υπερβολική. Μ’ αυτή τη συμπεριφορά της τονίζονται σκόπιμα οι αρνητικές πλευρές του χαρακτήρα της. | |
| 6) Τονίζεται η σοβαρότητα του θέματος που απασχολεί την Αντιγόνη και προδιαγράφεται έτσι η στάση της απέναντι σ’ αυτό. |
2. Να συμπληρώσετε τις πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού των ουσιαστικών:
| Ενικός αριθμός | |||||
| Γεν. | |||||
| Δοτ. | τῇ ἡμέρα | τῇ χειρί | τῇ πόλει | τῇ νυκτί | |
| Αιτ. | τόν στρατηγόν | ||||
| Πληθυντικός αριθμός | |||||
| Γεν. | |||||
| Δοτ. | |||||
| Αιτ. | |||||
- πόλει, κήρυγμα, στρατηγόν, ἡμέρᾳ, νυκτί: να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στους δύο αριθμούς.
- ἔχεις : Χρονική αντικατάσταση
- Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν το ίδιο θέμα με τις παρακάτω: όψη, στίχος, δημόσιος, ζωικός, αποτέλεσμα, οδός.
- Να γράψετε από ένα συνώνυμο στα αρχαία ελληνικά για τις παρακάτω λέξεις: φημί, οἶδα, αἰσχρός.
- Να βρείτε τα θέματα των παρακάτω λέξεων και να γράψετε δύο παράγωγά τους στα νέα ελληνικά: λανθάνω, φασί, εὐτυχῶ.
(στ. 18-38)
- Ποιες ήταν οι αποφάσεις που πήρε ο Κρέοντας σχετικά με την ταφή του Ετεοκλή και του Πολυνείκη και πώς δικαιολογείται ο διαφορετικός τρόπος που αντιμετωπίζει τους δυο αδελφούς;
- Η συνάντηση Αντιγόνης και Ισμήνης γίνεται με πρωτοβουλία της πρώτης και σε συνθήκες μυστικότητας. Να εξηγήσετε ποιους σκοπούς εξυπηρετούσαν αυτές οι προφυλάξεις. Πόσο απαραίτητες ήταν κατά την άποψή σας;
- Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των ουσιαστικών; ὁ νόμος, ἡ χάρις, τό πράγμα, ἡ πόλις.
| Ενικός αριθμός | |||||
| Γεν. | |||||
| Δοτ. | |||||
| Αιτ. | |||||
| Πληθυντικός αριθμός | |||||
| Γεν. | |||||
| Δοτ. | |||||
| Αιτ. | |||||
4.α. νέκυν, Ἐτεοκλέα, Πολυνείκους, χάριν, ταῦτα.: να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στους δύο αριθμούς.
β. λέγουσι.: Χρονική αντικατάσταση.
5. Να σημειώσετε με X όποιες από τις παρακάτω λέξεις είναι παράγωγες (απλές ή σύνθετες) από το φημί και να σχηματίσετε με καθεμιά σύντομη πρόταση στα νέα ελληνικά.
| φάση | καταφατικός | φήμη |
| φανερός | φατρία | αφασία |
| άφατος | περίφημος | φάντασμα |
| φανταστικός | φάσμα | αντιφατικός |
6. νόμῳ: να γραφούν ομόρριζα της νέας ελληνικής.
7. Να συμπληρώσετε τα κενά με παράγωγα των ρημάτων που δίνονται (απλά ή σύνθετα) : δρῶ:
α) Αυτό το φάρμακο είναι ………………….
β) Λίγοι άνθρωποι είναι. ……………………
γ) Παραστάσεις αρχαίου …………………………… παρουσιάζονται κάθε καλοκαίρι στην Επίδαυρο.
δ) Στη φυσική γίνεται λόγος για τη δύναμη της ……………………..
ε) Οι πυρηνικοί………………………………. είναι επικίνδυνοι γιατί η …………….. τους δεν είναι πάντα ελεγχόμενη.
στ) Οι …. ……………………. του τσιγάρου στην ανθρώπινη υγεία είναι καταστροφικές.
ζ) Το τέλος του αγώνα ήταν ……………………
η) Τα ανθρώπινα ……………………………. γίνονται πολλές φορές αντικείμενο εκμετάλλευσης από τα τηλεοπτικά κανάλια.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΞΗ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Β΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (στ. 441-507) – ppt κατέβασμα
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΞΗ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Β΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (στ. 441-507)
Με τα φτερά του λόγου 