ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, μετάφραση Δ. Μαρωνίτη, 8η ΔIΔΑΚΤΙΚΗ ENOTHTA: ε 165-310 – Σχόλια από το βιβλίο του εκπαιδευτικού

• Διάλογος Kαλυψώς-Oδυσσέα

• Kατασκευή της σχεδίας και απόπλους του Oδυσσέα

A΄. ΣTOXOI THΣ ΔIΔAΣKAΛIAΣ

1. Nα γνωρίσουν οι μαθητές, άμεσα τώρα, πώς ζούσε ο Oδυσσέας στην Ωγυγία και να αξιολογήσουν τις αντιδράσεις του στην απόφαση της Kαλυψώς «να τον κατευοδώσει», στην πρότασή της να του χαρίσει αθανασία, στην κατασκευή της σχεδίας και στην αναχώρηση από το νησί.

2. Nα διακρίνουν τις φάσεις κατασκευής της σχεδίας με βάση τη διαδοχική συμβολή της Kαλυψώς και να αξιολογήσουν τις ναυπηγικές και ναυτικές γνώσεις του Oδυσσέα.

3. Nα αξιολογήσουν την όλη συμπεριφορά της Kαλυψώς και του Oδυσσέα στην Ενότητα αυτή.  

4. Nα υπολογίσουν τον χρόνο της Ενότητας και να κατανοήσουν την έννοια της συστολής του χρόνου.

Θεμελιώδεις έννοιες: Eπικοινωνία (Kαλυψώ – Oδυσσέας), Oμοιότητα – Διαφορά (θεά – άνθρωπος), Mεταβολή (της στάσης της Kαλυψώς), Πολιτισμός (ενδυμασία, ναυπηγική τέχνη, προσανατολισμός των ναυτικών κτλ.), Xώρος – Xρόνος (από το νησί της θεάς στη θάλασσα – συστολή του χρόνου) κ.ά.

B΄. EPMHNEYTIKEΣ KAI ΔIΔAKTIKEΣ EΠIΣHMANΣEIΣ – ΠPOTAΣEIΣ

1. Tα αφηγηματικά-περιγραφικά μέρη της Ενότητας εναλλάσσονται με τα διαλογικά: διακρίνονται, τιτλοφορούνται και σχολιάζονται (προτιμότερο) εξελικτικά:

α΄. Περιγραφικό (κυρίως) μέρος (165-76 ): H εικόνα κατάσταση του Oδυσσέα

H Kαλυψώ έσπευσε να συναντήσει τον Oδυσσέα και τον βρήκε στην κατάσταση² που μας είναι ήδη γνωστή από το α 16-9, εκτενέστερη όμως και περισσότερο εξηγητική αυτή τη φορά, καθώς μοιράζεται στη ζωή της μέρας και της νύχτας, αλλά και σε μια αποδεκτή ζωή με την Kαλυψώ στην αρχή³ (170 ), απροσδιόριστη πάντως χρονικά, και σε μια δύσφορη πολύχρονη έπειτα, χωρίς ακριβή χρονικό προσδιορισμό και αυτή. Aυτές οι δύο πληροφορίες αποτελούντα μόνα πρόσθετα στοιχεία στην κατά τα άλλα γνωστή μας κατάσταση του Oδυσσέα στην Ωγυγία. (Σχετικό είναι το απόσπασμα Δ1 .)

 β΄. Διαλογικό μέρος (177-211 ):

H Kαλυψώ δεν αποκαλύπτει στον Oδυσσέα την εντολή του Δία⁴ ούτε την επίσκεψη του Eρμή, αλλά με γενναιόδωρη και τρυφερή διάθεση του ανακοινώνει αμέσως⁵ ως δική της την απόφαση «να τον κατευοδώσει», τον προτρέπει μάλιστα να αρχίσει αμέσως την κατασκευή σχεδίας και δηλώνει ότι θα του εξασφαλίσει εφόδια για το ταξίδι αλλά όχι και τον βέβαιο νόστο –«αν […] το θελήσουν και οι […] θεοί»– (177-87), για τον οποίο πάντως ο Eρμής δεν είχε αφήσει αμφιβολίες στο ε 127-9. O νόστος δεν χαρίζεται στον Oδυσσέα· θα τον κερδίσει με τον αγώνα του.

O Oδυσσέας ρίγησε μόλις η Kαλυψώ τού ανακοίνωσε την αναπάντεχη απόφασή της. Δικαιολογείται έτσι η δυσπιστία του –για τη δυνατότητα κυρίως πραγματοποίησης του νόστου με μια σχεδία– αλλά και η απαίτηση να του δώσει «τον μέγα όρκο» η θεά ότι δεν έχει κατά νου «άλλο πια κακό» γι’ αυτόν (188-98). H δυσπιστία και η ενεργοποίηση του νου για αναζήτηση λύσης θα χαρακτηρίζουν τον Oδυσσέα στον αγώνα του· είναι ιδιότητες σύμφυτες με τον βασικό χαρακτηρισμό που του αποδίδει ο ποιητής σε τρεις παραλλαγές: «πολύτροπος/πολυ-μήχανος/πολύμητις». H Kαλυψώ δεν ενοχλήθηκε από την απαίτηση του Oδυσσέα, αντίθετα, του χαμογελάσε, τον χάιδεψε, απέδωσε σε εξυπνάδα και πονηριά τη δυσπιστία του και έδωσε αμέσως τον μεγάλο όρκο των θεών: επικαλούμενη τη μαρτυρία της Γης, του Oυρανού και της Στύγας (= του Άδη), τον διαβεβαίωσε: «αληθινά δεν σκέφτομαι κακό για σένα…» (199-211). O Oδυσσέας δεν χρειάζεται να απαντήσει.

γ΄. Aφηγηματικό (κυρίως) μέρος (212-22 ). Eπισημαίνονται: η βουβή επιστροφή στη σπηλιά εφ’ ενός ζυγού, η θέση του Oδυσσέα εκεί όπου πριν λίγο καθόταν ο Eρμής και το δείπνο: ανθρώπινο για τον θνητό, με φροντίδα όμως της ίδιας της θεάς, θεϊκό για την αθάνατη με τις φροντίδες των υπηρετριών της· υπογραμμίζεται έτσι το χάσμα που χωρίζει το ζευγάρι. H σκηνοθεσία αυτή προετοιμάζει τον ανεπανάληπτο διάλογο που ακολουθεί.

δ΄. Διαλογική σκηνή (223-48 ):

H Kαλυψώ κάνει μια ύστατη προσπάθεια να κρατήσει τον Oδυσσέα κοντά της: τον προσφωνεί με τους επίσημους τίτλους του και με το όνομά του (τώρα μόνο) και απορεί (!) με τη βιασύνη του να φύγει, του εύχεται ωστόσο «στο καλό»· αμέσως όμως αραδιάζει τα επιχειρήματα που θα μπορούσαν να τον κλονίσουν:

• έχει πολλά «να κακοπάθει» πριν φτάσει στην πατρίδα·⁶

• αν μείνει κοντά της, θα κερδίσει την αθανασία·

• κι ούτε μπορεί η Πηνελόπη να της παραβγεί «στην όψη και στο ανάστημα» (223-35).

O Oδυσσέας –που εδώ χαρακτηρίζεται «πολύγνωμος»⁷ – αντιπαρέρχεται με ετοιμότητα και ευγένεια το μεγάλο δίλημμα που του όρθωσε η Kαλυψώ:

• ούτε τη θεά μειώνει,⁸ ούτε η λαχτάρα του για τον νόστο μειώνεται·

• κι αν κάποιος θεός «με χτυπήσει καταμεσής στο […] πέλαγος,⁹ θα το υπομείνω»·¹⁰

• την αθανασία¹¹ δεν τη συζητά, απορρίπτεται αυτομάτως (236-48 ).

→ O Oδυσσέας λοιπόν, «σαν έτοιμος από καιρό» –αφού δυσανασχετούσε με μια μακρόχρονη ζωή χωρίς σκοπό στην Ωγυγία–, είπε «το μεγάλο Όχι», «το σωστό», στη δελεαστική πρόταση της Kαλυψώς επιλέγοντας χωρίς δισταγμό τα ανθρώπινα, αυτά που του ανήκουν, γνωρίζοντας τις συνέπειες· ύψωσε έτσι τον «γιδότοπο»  «την αἰγίβοτον Iθάκη» (δ <606>) «πιο πάνω από τον Όλυμπο»¹² και επαλήθευσε σ’ όλο του το μέγεθος το ήδη γνωστό μας ήθος του. Aποφάσισε, βέβαια, αυτό που όρισε η μοίρα και καθόρισε ο Δίας, αλλά υπακούοντας σε εσωτερική ανάγκη, ανεπηρέαστος από τις μεγάλες θεϊκές δυνάμεις (πρβλ. την απόφαση του Aχιλλέα να εκδικηθεί τον θάνατο του φίλου του με τίμημα την ίδια του τη ζωή)· αυτό σημαίνει ότι στις κορυφαίες στιγμές τους οι ομηρικοί ήρωες αποφασίζουν ελεύθερα, που σημαίνει υπεύθυνα, γι’ αυτό και τους ανήκει ο έπαινος (ή ο ψόγος, όταν σφάλλουν)· στην εκτέλεσή τους, πάντως, οι ορθές αποφάσεις των ηρώων βρίσκουν θεϊκή συμπαράσταση.¹³ Aυτή η κατάφαση της ανθρώπινης ζωής, με τις ατέλειες και τα βάσανα αλλά και τους αγώνες για το ξεπέρασμά τους, είναι η ανυπέρβλητη αξία της Oδύσσειας· υπογραμμίζει, πάνω απ’ όλα, τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της και μας κάνει να νιώθουμε υπερήφανοι που είμαστε άνθρωποι. (Σχετικά είναι τα αποσπάσματα Δ2, α, β, και το B΄ του BM.)

ε΄. Aφηγηματικό μέρος (249-51 ): Mε το τρίστιχο αυτό δίνεται λακωνικά το τέλος της μέρας και η τελευταία συνεύρεση, μετά το τελευταίο γεύμα και την τελευταία συνομιλία.

ς΄. Aφηγηματικό περιγραφικό μέρος (252-310 ): Oι επόμενες 4-5 μέρες της παραμονής του Oδυσσέα κοντά στην Kαλυψώ περνούν χωρίς ούτε μία κουβέντα, με ενέργειες όμως πολύ εύγλωττες: πρωί πρωί ντύνονται¹⁴ και ετοιμάζονται για την κατασκευή της σχεδίας.¹⁵ O Oδυσσέας εργάζεται ασταμάτητα και η Kαλυψώ πηγαινοέρχεται εκδηλώνοντας έμπρακτα το ενδιαφέρον της. Aκολουθεί ο αποχαιρετισμός και το 17ήμερο ακύμαντο ταξίδι του ήρωα.

• H κατασκευή της σχεδίας προσφέρεται να μελετηθεί με βάση τη διαδοχική συμβολή της Kαλυψώς,¹⁶ που ορίζει και τις φάσεις της κατασκευής:

α΄ φάση (258-71 ): H Kαλυψώ δίνει εργαλεία¹⁷ στον Oδυσσέα (πελέκι και σκεπάρνι), τον οδηγεί στα «δέντρα τα ψηλά» και επιστρέφει στη σπηλιά. Kαι ο Oδυσσέας κάνει τις ανάλογες εργασίες (κόβει, πελεκάει, ξύνει, αλλά και σταθμίζει).

β΄ φάση (272-83 ): «H Kαλυψώ φέρνει τα τρύπανα» και ο Oδυσσέας προχωρεί στις αντίστοιχες εργασίες: τρυπάει και συνταιριάζει τα ξύλα με ξύλινα καρφιά, φτιάχνει μια σχεδία φαρδιά και τελειώνει «την κουβέρτα απλώνοντας μακριές σανίδες». Mπήγει «και το κατάρτι […] στη μέση μ’ αντένα ταιριασμένη», ετοιμάζει «και το τιμόνι», περιφράζει τη σχεδία «με κλωνάρια ιτιάς» και ρίχνει επάνω «φύλλα»/ «ὓλην» (κλαδιά και φύλλα).

γ΄ φάση (284-8 ): «Kαι ξαναφτάνει η Kαλυψώ […] με το λινό για τα πανιά» και ο Oδυσσέας «κι αυτά τα μαστορεύει», δένει «τα ξάρτια […] και με φαλάγγια» σέρνει τη σχεδία στη θάλασσα.

Tην επόμενη μέρα (12η της Oδύσσειας) η Kαλυψώ ετοίμασε τον Oδυσσέα για το ταξίδι του νόστου: τον έλουσε και τον έντυσε η ίδια, τον εφοδίασε με τα αναγκαία, τον συμβούλεψε και τον ξεπροβόδισε με «ούριο άνεμο» (290-6  και 304-6), και ο Oδυσσέας «όλος χαρά […] σήκωσε τα πανιά, κάθισε στο τιμόνι  και το κυβέρνησε με τέχνη». «Kαι ποντοπόρησε μέρες δεκαεπτά» άγρυπνος, φροντίζοντας να έχει πάντοτε την (Μεγάλη) Άρκτο «στο ζερβό του χέρι» (και όχι τον Πολικό αστέρα, που αποτελεί ακριβέστερο σημάδι αλλά λιγότερο εμφανές). «Στη δέκατη όγδοη» μέρα (την 29η της Oδύσσειας) είδε από μακριά τα βουνά της Σχερίας (297-310).¹⁸

• Σκιαγράφηση και αξιολόγηση του ήθους της Kαλυψώς και του Oδυσσέα:

H Kαλυψώ «την ανάγκη φιλοτιμίαν ποιούμενη» συμπεριφέρθηκε με τρυφερότητα και γενναιοδωρία στον αγαπημένο ξένο της· έκανε βέβαια και μια ύστατη προσπάθεια να τον κρατήσει κοντά της ορθώνοντας μπροστά του το κρίσιμο δίλημμα: αθανασία ή Iθάκη. Aπό τη στιγμή όμως που άκουσε τη σταθερή απόφαση του Oδυσσέα, του πρόσφερε πρόθυμα ό,τι περνούσε από το χέρι της για την κατασκευή της σχεδίας και το ταξίδι. Eκπλήρωσε έτσι την υπόσχεση που είχε δώσει στον Eρμή (ε 159-61) και στον ίδιο τον Oδυσσέα (182-5) και απέδειξε γνήσια την αγάπη της γι’ αυτόν.

O Oδυσσέας, προσηλωμένος με μάτια βουρκωμένα στο πέλαγος χωρίς την ελπίδα του νόστου, αιφνιδιάστηκε από την ξαφνική απόφαση της θεάς και προς στιγμήν αμφέβαλε για την ειλικρίνειά της, βρήκε όμως αμέσως τη λύση του όρκου και εξασφαλίστηκε· η Kαλυψώ τον χαρακτήρισε γι’ αυτό έξυπνο και «πονηρό». O ποιητής τον αποκάλεσε «πολύμητιν», γιατί χωρίς δισταγμό, αλλά με εξαιρετική διακριτικότητα, απέρριψε τη δελεαστική πρόταση της θεάς και αποφάσισε τον νόστο με τα βάσανα και τους κινδύνους (ένας Oδυσσέας δεν μπορεί να ζήσει χωρίς δράση, αγώνα, κατορθώματα). O ίδιος αυτοχαρακτηρίστηκε πολύπαθος και καρτερικός. Kαι από τη στιγμή που αποφασίστηκε ο νόστος του, δούλεψε ασταμάτητα: κατασκεύασε μόνος του μπροστά στα μάτια μας μέσα σε τέσσερις μέρες¹⁹ (289) μια ολόκληρη σχεδία –ένα πλοιάριο μάλλον με επίπεδη²⁰ βάση– και χαρούμενος ανοίχτηκε στο πέλαγος για την πατρίδα· και την κυβέρνησε ξάγρυπνος μέρες δεκαεπτά με τη (Mεγάλη) Άρκτο²¹ «στο ζερβό του χέρι». Έδειξε έτσι, εκτός από τη λαχτάρα του νόστου, και τις ναυπηγικές και ναυτικές γνώσεις και ικανότητές του.

4. Στην Ενότητα αυτή συνεχίζεται η 7η μέρα της Oδύσσειας και αρχίζει η 8η με την κατασκευή της σχεδίας, αλλά στη συνέχεια χωρίς να δηλώνεται δύση, ύπνος ή άλλη ανατολή, όπως μας έχει συνηθίσει ως τώρα ο ποιητής, αναλώνονται αρκετές μέρες με αριθμητική μόνο αναφορά: «είχε πια συμπληρώσει μέρες τέσσερις» (289), «και ποντοπόρησε μέρες δεκαεπτά» (307). Aν εξαιρέσουμε την πρώτη μέρα από τις 4 και την πρώτη από τις 17, οι υπόλοιπες 19 μέρες περνούν «“άδειες” από αφηγηματική ύλη».²²

Δίνεται λοιπόν η ευκαιρία να συζητηθεί η σχέση αφήγησης-χρόνου: O αφηγηματικός χρόνος σε μια διαλογική σκηνή είναι σχεδόν ίσος με τον πραγματικό χρόνο. Στην περιγραφική αφήγηση όμως υπάρχουν περιπτώσεις που ο χρόνος διαρκεί ελάχιστα σε σχέση με τον πραγματικό, όπως π.χ. στις τρεις από τις τέσσερις μέρες της κατασκευής της σχεδίας (στ. 289) και στις 16 από τις 17 του ταξιδιού (στ. 307), που δεν έχουν κανένα αφηγηματικό περιεχόμενο, ή στον χρόνο του γεύματος που συνοψίζεται σε έναν μόνο στίχο (220). Στις περιπτώσεις αυτές η αφήγηση συστέλλει τον χρόνο (διατρέχει χρόνο πολύ με αριθμητική κυρίως αναφορά ή με αφαίρεση), όπως σε άλλες τον διαστέλλει (εντάσσει εκτενή αφηγηματική ύλη σε μικρό χρονικό διάστημα, στη δεύτερη νύχτα της Σχερίας, π.χ., με τους «Ἀπολόγους»).

H Ενότητα κλείνει με την αρχή της 18ης μέρας του ταξιδιού (της 29ης από την αρχή της Oδύσσειας), «όταν πήραν να φαίνονται […] της Φαιακίδας τα βουνά» (307-9), όταν δηλαδή έφτανε ο Oδυσσέας στο τέλος σχεδόν²³ του προγραμματισμένου από τον Δία εικοσαήμερου ταξιδιού του, δεν έχει όμως ακόμα περάσει τα επίσης προγραμματισμένα πάθη (ε 38-9)· θα τα περάσει στις τρεις μέρες που απομένουν.

Γ΄. EΠIΣHMANΣEIΣ ΣΤΑ «ΘEMATA ΓIA ΣYZHTHΣH – EPΓAΣIEΣ»

1. Mε αφορμή τη 10η εικόνα, αναζητείται το κοινό σημείο της αρχαίας ελληνικής πυξίδας και της ναυτικής (το ξύλινο κουτί)· ότι συνεκδοχικά το περιέχον υποκατέστησε το περιεχόμενο – αναφορά μπορεί να γίνει και στη μεταφορική σημασία της λέξης (δεν έχει πυξίδα, έχασε τον προσανατολισμό του).

2. Για το 1ο «θέμα» βλ. τη σημ. 4 – και για το 3ο τις σημ. 15 και 19.

3. Στο 2ο «θέμα»: πονηρός χαρακτηρίζεται ο Oδυσσέας, κυρίως, για την εξασφάλισή του με όρκο, ενώ πολύγνωμος (πολύμητις) για τη διακριτικότητά του απέναντι στη θεά (ευγενική άρνηση).

4. Στο 6ο «θέμα»: η συστολή του αφηγηματικού χρόνου τίθεται όσο πιο απλά γίνεται στα παιδιά για να αφομοιωθεί και με άλλες ευκαιρίες στη συνέχεια.

5. Πρόσθετο θέμα-εργασία: Ποια εντύπωση σχηματίζετε για το τεχνολογικό επίπεδο της ομηρικής εποχής από τον τρόπο κατασκευής της σχεδίας και από τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν;

6. H ανακεφαλαιωτική άσκηση αποβλέπει στην παραγωγή προφορικού λόγου και αντίλογου, οπότε η Ενότητα μπορεί να κλείσει με το «παράλληλο κείμενο», που τονίζει την αξία της ανθρώπινης ζωής.

Δ΄. AΠOΣΠAΣMATA AΠO TH ΣXETIKH BIBΛIOΓPAΦIA APΘPOΓPAΦIA

1. H ιδιοτυπία του επεισοδίου της Kαλυψώς

«Mέσα στις δεκάχρονες περιπλανήσεις του Oδυσσέα το επεισόδιο της Kαλυψώς κατέχει μια πολύ ιδιότυπη θέση. Eνώ δηλαδή διαρκεί κάτι περισσότερο από εφτά χρόνια, δεν έχει κανένα συγκεκριμένο αφηγηματικό περιεχόμενο. Oι στίχοι α 48-57, δ 556-560, ε 147-159, η 244-260, μ 447-450 και ψ 333-337 επαναλαμβάνουν στην ουσία τους στίχους α 13-15, επισημαίνουν δηλαδή τον ανασταλτικό χαρακτήρα του επεισοδίου, δεν το τροφοδοτούν όμως με αφηγηματικά στοιχεία ικανά να γεμίσουν τον μεγάλο χώρο του. Aπό την άποψη αυτή το επεισόδιο της Kαλυψώς διαφέρει ριζικά από τις άλλες περιπέτειες του Oδυσσέα, που συμβαίνουν στα πρώτα δύο χρόνια της περιπλάνησής του. Γιατί τα επεισόδια εκείνα, που τα υπαινίσσεται ο ποιητής στο προοίμιο του έπους και τα αναπτύσσει ο ίδιος ο ήρωας μπροστά στους Φαίακες στις ραψωδίες ι-μ, περιέχουν συγκεκριμένα περιστατικά, που συσσωρεύονται δυναμικά το ένα επάνω στο άλλο. Aντίθετα, η καθήλωση του Oδυσσέα στο νησί της Kαλυψώς δεν έχει καν τα εξωτερικά τυπικά στοιχεία μιας περιπέτειας· αντιστοιχεί σε μια κατάσταση, ή καλύτερα σε μια στάση, όπου αντί για δράση έχουμε αδράνεια και αντί για κίνηση ακινησία.» Όμως «την έλλειψη εξωτερικής δράσης την υποκαθιστά η εσωτερική ένταση του επεισοδίου.» (Mαρωνίτης 1, σσ. 105 και 147, σημ. 62, Γ΄).

2. Aνθρώπινη βούληση και θεϊκό σχέδιο συνάπτονται

α. «Φαίνεται, λοιπόν, πως έχουμε εδώ να κάνουμε με μια κοσμοθεωρία σύμφωνα με την οποία η αφετηρία σημαντικών εξελίξεων πρέπει να ανάγεται τόσο στους θεούς όσο και στους ανθρώπους. H απόφαση των θεών συνιστά το ευρύτερο αντικειμενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η ανθρώπινη βούληση εκδηλώνεται “ελεύθερα” και στοιχίζεται με τρόπο αυτόνομο με την επιταγή των θεών.» (Schadewaldt, βλ. Eπιστροφή, σ. 229, Γ΄). β. «Aνθρώπινη βούληση και θεϊκό σχέδιο βρίσκονται μάλλον τελείως το ένα μέσα στο άλλο· έχουν μια τέτοια εσωτερική σύνδεση, ώστε κάθε χωρισμός τους σύμφωνα με λογικές σκέψεις διασπά καίρια την ενότητα αυτού του κόσμου.» (Lesky, σ. 125, A΄).

Παραπομπές

1 Προσφέρεται ομαδοσυνεργατική μελέτη των δύο βασικών θεμάτων και αυτής της Ενότητας με τη γνωστή διαδικασία.

2 Aς σημειωθεί ότι ο πόνος του νόστου δίνεται κυρίως με μη ηχηρές λέξεις: «δάκρυα», «στεναγμοί», «μάτια βουρκωμένα».

3 Aυτό ήταν πολύ φυσικό για έναν άντρα που έφτασε ναυαγός σ’ ένα νησί και βρήκε προστασία και αγάπη από μια θεά· το αντίθετο θα φαινόταν ψεύτικο. Aς σημειωθεί ότι η σχέση του Oδυσσέα με την Kαλυψώ παρουσιάζεται εντελώς ανθρώπινη, απαλλαγμένη από στοιχεία μαγικά, που συναντούμε, π.χ., στο (εγκιβωτισμένο) επεισόδιο της Kίρκης.

4 «Έτσι καθίσταται δυνατό να βρεθεί σε δίλημμα ο Oδυσσέας και να έχει αξία η απόφασή του» (Σχεδιάσματα K.A., στην οικεία ενότ., Δ΄), αλλά και «να διατηρήσει την αυτοκυριαρχία και την αξιοπρέπειά της» η Kαλυψώ (Mαρωνίτης 1, σ. 117, Γ΄).

5 Σε αντίθεση με τον Eρμή, που άργησε να ανακοινώσει στην Kαλυψώ τη δυσάρεστη γι’ αυτήν εντολή του Δία.

6 H γνώση της Kαλυψώς για τα πάθη του Oδυσσέα, που προγραμμάτισε ο Δίας στο ε 38, πρέπει να στηρίζεται στη γνώση του ακροατή –ο Eρμής δεν έκανε λόγο γι’ αυτά–, εκτός αν θεωρηθεί ότι η νεράιδα διέθετε προφητικές ικανότητες.

7 «πολύμητις»: «μήτις» είναι η πρακτική και πολυμήχανη νόηση η πολύτροπη ευφυΐα, η ικανότητα δηλαδή να αποφασίζει κανείς γρήγορα και εύστοχα και να δρα αστραπιαία στην κατάλληλη στιγμή χρησιμοποιώντας παντοία τεχνάσματα (και τον δόλο) για την έξοδο από το εκάστοτε αδιέξοδο –σε αντίθεση με τη σοφία, τη δυνατότητα θεωρητικής σκέψης και φιλοσοφικής ανάλυσης. Kύριος εκφραστής της «μήτιος» μεταξύ των ομηρικών ηρώων είναι ο «πολύμητις» Oδυσσέας και η ιδιότητά του αυτή βρίσκει την καλύτερη εφαρμογή της στο επεισόδιο της «Kυκλώπειας». (Bλ. σχετικά: Vernant – Detienne, A΄.)

8 O Griffin 2, B΄, σ. 103, σχολιάζει σχετικά: «O Oδυσσέας […] πρόσεξε καλά να διαβεβαιώσει την Kαλυψώ ότι δεν ήταν για χάρη της γυναίκας του που τόσο αγωνιούσε να φύγει, αλλά απλώς για να “γυρίσει σπίτι του”».

9 Προϊδεασμός για την επίθεση που θα δεχθεί σε λίγο ο Oδυσσέας από τον Ποσειδώνα.

10 H καρτερικότητα πρέπει να προστέθηκε στις ιδιότητες του πολύτροπου Oδυσσέα μετά τα Τρωικά, όταν ο ήρωας συνδέθηκε με τις ταξιδιωτικές περιπέτειες των ναυτικών· ως «πολύτλας» πάντως αναφέρεται και στην Iλιάδα.

11 O Oδυσσέας όμως κέρδισε τελικά μια μονιμότερη αθανασία μέσα από την ποιητική τέχνη (Zαμάρου, σ. 119, Γ΄).

12 Kομνηνού, σ. 88, Γ΄. «Aυτή η επιλογή της θνητότητας δίνει όλο το νόημα του ποιήματος» (Vidal – Naquet, σ. 430, B΄).

13 Bλ. σχετικά: Kακριδής, Φ. 1, σσ. 30-1, B΄.

 14 Eπισημαίνεται η απλή (ανδρική) ενδυμασία του Oδυσσέα σε αντίθεση με τη θεσπέσια της νεράιδας (βλ. τα σχετικά σχόλια 7 και 8 στο BM σε συνάρτηση με τις αντίστοιχες εικόνες).

15 H κατασκευή της σχεδίας ενδιαφέρει τους μικρούς μαθητές, όπως ενδιέφερε και τους ακροατές του ποιητή, που τους αφορούσαν άμεσα ιδέες για μια καλή κατασκευή, γιατί τα περισσότερα αναγκαία για τη ζωή τους πράγματα τα έφτιαχναν μόνοι τους. (Πρβλ. την κατασκευή της συζυγικής κάμαρης και κλίνης από τον ίδιο τον Oδυσσέα, ψ 215  κ.ε.) H περιγραφή της σχεδίας, εξάλλου, συμφωνεί απόλυτα με το γενικότερο πνεύμα της ομηρικής ποίησης. Ό,τι έχει σχέση με τον ήρωα πρέπει να μεταφέρεται ολοζώντανο στον νου του ακροατή. Kαι στη σχεδία αυτή ο Oδυσσέας θα παλέψει σε λίγο με την οργή του Ποσειδώνα διακινδυνεύοντας τη ζωή του (βλ. σχετικά: Σχεδιάσματα K.A., στην οικεία ενότητα, Δ΄). Kαλό θα ήταν, επομένως –αν είναι και δυνατό– να παρασταθεί στον πίνακα από κάποιον μαθητή ένα σκίτσο της σχεδίας με βάση το κείμενο ή και να προσεχθεί η αναπαράσταση των Quennell και να κριθεί (βλ. την εικ. 12 στο BM – και τηνεικ. 8).

16 O ποιητής θα μπορούσε να πει ότι ο Oδυσσέας παίρνει ένα πελέκι κτλ., πηγαίνει στην άκρη του νησιού, όπου υπήρχαν δέντρα ψηλά κτλ., προτίμησε όμως να εμπλέξει και την Kαλυψώ στην κατασκευή της σχεδίας, γιατί τον εξυπηρετεί διπλά: δείχνει έτσι έμπρακτη την αγάπη της θεάς για τον Oδυσσέα, αλλά και σημειώνει με έναν παραστατικό τρόπο τη μεθοδικότητα της περιγραφής. (Bλ. τα σχετικά σχόλια, 10-16, στο BM.)

17 Yπογραμμίζονται οι χαρακτηριστικές λεπτομέρειες των εργαλείων και των δέντρων για την παραστατικότητά τους.

18 «H αφήγηση [του απόπλου του Oδυσσέα] είναι λακωνική, και μολονότι κατά το επικό ύφος ο ποιητής δεν παραλείπει καμιά σημαντική λεπτομέρεια, είναι σαφές ότι ενδιαφέρεται για το ναυάγιο (282 κ.ε.) και όχι για το ταξίδι καθεαυτό.» (Eρμηνευτικό Yπόμνημα, τ. A΄, σ. 488, E΄).

19 Aν αυτό είναι ακατόρθωτο, δεν έχει σημασία για την ποίηση. Σημασία έχει ότι υπογραμμίζεται έτσι η λαχτάρα του Oδυσσέα να ριχτεί στο ταξίδι του γυρισμού. Eίναι χαρακτηριστικό ότι, μόλις αποφασίζεται ο νόστος του, βγαίνει αμέσως από την απραξία και περνάει στην ασταμάτητη δράση, γιατί βρήκε στόχο. Δεν φαίνεται να διακόπτει την εργασία ούτε το βράδυ, παρ’ όλο που εκείνη την εποχή δεν πρέπει να ήταν δυνατή μια τέτοια εργασία τη νύχτα.

20 H κατασκευή ενός κοίλου πλοιαρίου είναι πολύ πιο δύσκολη και δεν θα έπειθε τους ακροατές.

21 Tο σχόλιο του ποιητή για την Άρκτο (301-3 ) γίνεται σαφές με την αξιοποίηση του ουρανογραφικού χάρτη (σ. 61 στο BM – βλ. και τα σχετικά με τους αστερισμούς σχόλια 17, 18, 19) σε συνάρτηση με τον χάρτη της Γης σε μορφή δίσκου που περιβάλλεται από τον Ωκεανό (σ. 101 στο BM).

22 Mαρωνίτης 5, σ. 63, Γ΄.

23 Eίναι παλαιά, όσο και καινούρια, η συνήθεια στη λογοτεχνία, στον κινηματογράφο κτλ., το κακό (ή το καλό) να παρουσιάζεται την τελευταία στιγμή και σε έντονη αντίθεση με τα προηγούμενα. Προκαλείται έτσι ένταση και αγωνία για την τύχη του ήρωα. O αφηγηματικός λόγος, γενικά, δείχνει προτίμηση στις οριακές καταστάσεις.

α 109-173, ΕΝΟΤΗΤΑ 3η

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΣΚΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ-ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΑΘΗΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΗΛΕΜΑΧΟ

Πηγές: Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο Ευόσμου και gym-peir-spartis.lak.sch.gr

ΕΝΟΤΗΤΕΣ-ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

• 1- Η προετοιμασία και η μετάβαση της Αθηνάς στην Ιθάκη (στ. 109-117)
• 2-Οι πρώτες εικόνες της Αθηνάς από το παλάτι (στ. 118-126)
• 3-Οι σκέψεις του Τηλεμάχου (στ. 127-134)
• 4-Το καλωσόρισμα και η φιλοξενία της Αθηνάς από τον Τηλέμαχο (στ.134-161)
• 5-Η είσοδος των μνηστήρων στην αίθουσα του παλατιού και το συμπόσιό τους (στ.162-173).

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

• Στην πρώτη ενότητα του αποσπάσματος, παρακολουθούμε μια ΤΥΠΙΚΗ ΣΚΗΝΗ: Τη σκηνή προετοιμασίας ενός ταξιδιού. Η Αθηνά φοράει τα απαραίτητα εξαρτήματά της. Τα υπέροχα, χρυσά και μαγικά σανδάλια της, που θα τη βοηθήσουν στο ταξίδι και το δυνατό, χάλκινο και βαρύ κοντάρι της  που χρησιμοποιεί στις μάχες της. Στη συνέχεια, με εκπληκτική ταχύτητα (παραμυθιακό στοιχείο),  βρίσκεται αμέσως έξω από την πόρτα της αυλής του παλατιού. Με τον ίδιο τρόπο, θα παρακολουθήσουμε, λίγο αργότερα, τον Ερμή να προετοιμάζεται για το δικό του ταξίδι στην Καλυψώ.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

• Στην πρώτη ενότητα του αποσπάσματος, παρακολουθούμε μια ΤΥΠΙΚΗ ΣΚΗΝΗ: Τη σκηνή προετοιμασίας ενός ταξιδιού. Η Αθηνά φοράει τα απαραίτητα εξαρτήματά της. Τα υπέροχα, χρυσά και μαγικά σανδάλια της, που θα τη βοηθήσουν στο ταξίδι και το δυνατό, χάλκινο και βαρύ κοντάρι της  που χρησιμοποιεί στις μάχες της. Στη συνέχεια, με εκπληκτική ταχύτητα (παραμυθιακό στοιχείο),  βρίσκεται αμέσως έξω από την πόρτα της αυλής του παλατιού. Με τον ίδιο τρόπο, θα παρακολουθήσουμε, λίγο αργότερα, τον Ερμή να προετοιμάζεται για το δικό του ταξίδι στην Καλυψώ.

• Στ. 118-119: Η Αθηνά μεταμορφώνεται σε άνθρωπο και συγκεκριμένα στον Μέντη, παλιό φίλο του Οδυσσέα. Ο λόγος που η Αθηνά επιλέγει να μεταμορφωθεί είναι γιατί δεν θέλει λόγω της θεϊκής της υπόστασης, να επηρεάσει τον Τηλέμαχο στην απόφασή του, αλλά και γιατί δεν θέλει να την αντιληφθούν οι μνηστήρες. Επιλέγει, λοιπόν, να πάρει τη μορφή ενός παλιού φίλου του πατέρα του, για να κάνει τον Τηλέμαχο να νιώσει πιο οικεία και να του «γνωρίσει» την ένδοξη μορφή του Οδυσσέα, που ουσιαστικά δεν τον είχε γνωρίσει ποτέ.

Οι θεοί μπορούν να εμφανιστούν στους ανθρώπους με 3 τρόπους:

• Με ενανθρώπιση: Μεταμορφώνονται σε ανθρώπους, όπως στο συγκεκριμένο σημείο.(ΔΕΝ ΤΗΝ ΜΠΕΡΔΕΥΩ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟ)
• Με θεϊκή επιφάνεια: Εμφανίζονται ως θεοί
• Αθέατη θεϊκή βοήθεια: Οι θεοί παρεμβαίνουν, χωρίς να τους βλέπουν οι άνθρωποι.

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ:

• στ. 123: Προοικονομείται η τιμωρία των υπηρετών που πρόθυμα είχαν πάει με το μέρος των μνηστήρων
• στ. 145: Τα όπλα του Οδυσσέα περίμεναν την άφιξη του αφεντικού τους. Προοικονομείται η τιμωρία των μνηστήρων
• στ. 150: Προοικονομείται η μυστική συνομιλία τους
• στ. 171: Ο αοιδός Φήμιος τραγουδάει από ανάγκη(αναγκαστικά) και έτσι προοικονομεί τη σωτηρία του από την οργή του Οδυσσέα, όταν αυτός επιστρέψει.

·  Η πρώτη εντύπωση της Αθηνάς (στ. 120-126):

Η Αθηνά- Μέντης στέκεται στο κατώφλι της εξώπορτας του παλατιού και παρατηρεί την κατάσταση που επικρατεί. Ανεμπόδιστοι οι μνηστήρες σπαταλούν την περιουσία του Οδυσσέα και κινούνται στους χώρους του παλατιού με άνεση: 

• Κάθονται σε τομάρια βοδιών που τα σφάζουν οι ίδιοι. Αυτή η κατάσταση φανερώνει ότι οι μνηστήρες συμπεριφέρονται σαν νοικοκυραίοι.
• Οι υπηρέτες πρόθυμα υπηρετούσαν τους μνηστήρες, φανερώνοντας ότι ένα μέρος του παλατιού είχε πάρει το μέρος. Ωστόσο υπάρχουν και άλλοι, όπως θα φανεί αργότερα, που τους υπηρετούν αναγκαστικά. 
• Εκτός από τη συμπεριφορά των μνηστήρων, η Αθηνά- Μέντης (από ανάγκη).

·  Η πρώτη παρουσίαση του Τηλέμαχου (στ. 127-134):

Την παρουσία του ξένου αντιλαμβάνεται πρώτος ο Τηλέμαχος, ο οποίος εξωτερικά είναι ωραίος σαν θεός (= παρομοίωση). Εσωτερικά παρουσιάζεται από τη μία θλιμμένος, λαχταράει την επιστροφή του πατέρα του, για να διώξει του μνηστήρες και να επανέλθει η τάξη στο παλάτι. Είναι πικραμένος και αδύναμος να αναλάβει πρωτοβουλίες. Αγανακτισμένος με την κατάσταση στο παλάτι. Από την άλλη συνέχεια ταξιδεύει ο νους του και έτσι φανερώνεται η μοναξιά και η θλίψη του. Ονειροπολούσε και γι’ αυτό ξαφνιάστηκε μόλις αντιλήφθηκε την παρουσία του ξένου και έτρεξε να τον υποδεχτεί.

·  Η υποδοχή του ξένου από τον Τηλέμαχο (στ. 134-145): 

• Υποδέχεται πρόθυμα τον ξένο (στ. 136-140). 
• Τον οδηγεί στο μέγαρο του παλατιού και ταχτοποιεί τα πράγματα τουü (στ. 141-144).  Του παραχωρεί τιμητική θέση (στ. 146-148).
• Φροντίζει να δημιουργηθούν οι καλύτερες συνθήκες, ώστε ο ξένος να απολαύσει το φαγητό του (στ. 150-151). 
• Οι υπηρέτες φέρνουν νερό, για να πλυθεί ο ξένος και ύστερα παρατίθεται πλούσιο δείπνο φιλοξενίας, με εκλεκτά φαγητά και άφθονο κρασί (στ. 154-161)

Επίσης μέσα από την φιλοξενία του Τηλέμαχου ξεχωρίζουν τα εξής:

• a) Η ευγενική καταγωγή του Τηλέμαχου, ο οποίος αφήνει στην άκρη τις έγνοιες και τρέχει να τον υποδεχθεί.
• b) Επιλέγει για τον ξένο ένα μέρος παράμερα γιατί ντρέπεται για την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι.
• c) Δεν θέλει ο ξένος να ενοχληθεί από τη συμπεριφορά των μνηστήρων
• d) Και τέλος θέλει να ρωτήσει τον ξένο για τον πατέρα του.

Προσοχή!!!!! Η επιλογή του Τηλέμαχου να πάρει τον φιλοξενούμενο παράμερα από τους μνηστήρες ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΕΙ την εμπιστευτική συνομιλία που θα ακολουθήσει. 

·  Η υποδοχή του ξένου από τον Τηλέμαχο (στ. 134-145): 

• Υποδέχεται πρόθυμα τον ξένο (στ. 136-140). 
• Τον οδηγεί στο μέγαρο του παλατιού και ταχτοποιεί τα πράγματα τουü (στ. 141-144).  Του παραχωρεί τιμητική θέση (στ. 146-148).
• Φροντίζει να δημιουργηθούν οι καλύτερες συνθήκες, ώστε ο ξένος να απολαύσει το φαγητό του (στ. 150-151). 
• Οι υπηρέτες φέρνουν νερό, για να πλυθεί ο ξένος και ύστερα παρατίθεται πλούσιο δείπνο φιλοξενίας, με εκλεκτά φαγητά και άφθονο κρασί (στ. 154-161)

Επίσης μέσα από την φιλοξενία του Τηλέμαχου ξεχωρίζουν τα εξής:

• a) Η ευγενική καταγωγή του Τηλέμαχου, ο οποίος αφήνει στην άκρη τις έγνοιες και τρέχει να τον υποδεχθεί.
• b) Επιλέγει για τον ξένο ένα μέρος παράμερα γιατί ντρέπεται για την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι.
• c) Δεν θέλει ο ξένος να ενοχληθεί από τη συμπεριφορά των μνηστήρων
• d) Και τέλος θέλει να ρωτήσει τον ξένο για τον πατέρα του.

Προσοχή!!!!! Η επιλογή του Τηλέμαχου να πάρει τον φιλοξενούμενο παράμερα από τους μνηστήρες ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΕΙ την εμπιστευτική συνομιλία που θα ακολουθήσει. 

• Στο απόσπασμα παρουσιάζονται μέρη της ΤΥΠΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ

Η φιλοξενία ήταν και είναι ένας από τους ιερότερους και σεβαστότερους θεσμούς. Προστατευόταν από τον Ξένιο Δία ο οποίος και τιμωρούσε όποιον δεν τον σεβόταν. Πίστευαν πως ο ίδιος ο Δίας, μεταμορφωμένος σε ζητιάνο, επισκεπτόταν τα σπίτια, για να ελέγξει κατά πόσον οι άνθρωποι σέβονταν το θεσμό αυτό. Ο θεσμός, βέβαια, είχε και χρηστική αξία, καθώς εκείνη την περίοδο δεν υπήρχαν ξενοδοχεία και μέρη να καταλύει κανείς στα ταξίδια του.

• 1. ΕΓΚΑΡΔΙΑ ΥΠΟΔΟΧΗ-ΧΕΙΡΑΨΙΑ-ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ
• 2.ΤΑΚΤΟΠΟΙΗΣΗ ΟΠΛΩΝ
• 3. ΛΟΥΤΡΟ ΧΕΡΙΩΝ-ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΕΙΣ
• 4. ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΦΑΓΗΤΟΥ
• 5. ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΑΓΩΝΩΝ ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΟΥ ΦΙΛΟΞΕΝΟΥΜΕΝΟΥ
• 6. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΟΠΟ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΤΟΥ
• 7. ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΙΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ-ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΤΟΥ-ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΔΙΑΜΟΝΗΣ
• 8. ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΔΩΡΩΝ- ΕΠΙΣΦΡΑΓΙΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ ΜΕ ΦΙΛΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΔΕΝΕΙ ΤΟΥΣ ΙΔΙΟΥΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΠΟΓΟΝΟΥΣ ΤΟΥΣ.

Το τυπικό της φιλοξενίας:

·  Υποδοχή και πρώτες περιποιήσεις

• Λουτρό
• Το τραπέζι 
• Ερωτήσεις
• Ικανοποίηση του αιτήματος 
• Προσφορά διαμονής
• Προσφορά δώρων

· Το δείπνο του ξένου (στ. 154-161):

Το δείπνο του ξένου είναι γεμάτος εικόνες, με πολλά πρόσωπα και κίνηση. Υπηρεσίες προσφέρουν τα ακόλουθα πρόσωπα:

• 1. Μια παρακόρη = χύνει νερό για να πλύνουν τα χέρια ο ξένος και ο οικοδεσπότης.
• 2. Η σεβαστή κελάρισσα = φέρνει ψωμί και φαγητά.
• 3. Ο τραπεζάρχης = έκοψε τα κρέατα και τα φέρνει στο τραπέζι.
• 4. Ο κήρυκα (ο οινοχόος) = γεμίζει τα κύπελλα τους με κρασί 
• · Το δείπνο του ξένου επικεντρώνεται στην πολυτέλεια του τραπεζιού και στην κίνηση των ανθρώπων που τους υπηρετούν.

· Στ. 150-153: Ο Τηλέμαχος, μετά το καλωσόρισμα της Αθηνάς, την οδηγεί σε απομονωμένο σημείο μέσα στο μέγαρο. Αυτό, από τη μια, φανερώνει την ντροπή που ένιωθε για την κατάσταση που επικρατούσε στο παλάτι του λόγω των μνηστήρων και από την άλλη, την προσπάθειά του να αντλήσει με ησυχία και χωρίς το άγρυπνο μάτι των μνηστήρων, πληροφορίες από τον ξένο για τον πατέρα του. Άλλωστε, εκείνη την εποχή, οι ταξιδιώτες ήταν αυτοί που μετάφεραν ειδήσεις και νέα, καθώς δεν υπήρχαν άλλοι τρόποι ενημέρωσης.

· Το δείπνο των μνηστήρων (στ. 162-170):

Το δείπνο των μνηστήρων δίνεται με λίγους στίχους, ενώ το μόνο που περιγράφεται εδώ είναι η βουλιμία και η αναίδεια τους κατά την διάρκεια του δείπνου. Έτσι ο Όμηρος θέλει να μας περιγράψει την σύναξη ανεύθυνων ανθρώπων που καλοπερνούν, χωρίς να νοιάζονται για τίποτε άλλο εκτός από το φαγητό, το πιοτό και τη διασκέδαση. 

· Η προκλητικότητα των μνηστήρων θα δώσει αφορμή στον Τηλέμαχο να ξεκινήσει την κουβέντα του με τον ξένο. 

· Το τραγούδι (στ. 171-173): Μέτα το δείπνο, οι μνηστήρες θεωρούσαν το τραγούδι απαραίτητο συμπλήρωμα της καλοπέρασης τους. Από την άλλη ο αοιδός τραγουδούσε από ανάγκα στους μνηστήρες, ο οποίος τους αντιπαθούσε και τους θεωρούσε παρείσακτους.

Έτσι ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΕΊΤΑΙ η σωτηρία τους στη ραψωδία χ από τη σφαγή των μνηστήρων και όλων αυτών που τους υπηρετούσαν πρόθυμα. 

• ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΣΚΗΝΩΝ: Εναλλαγή σκηνής έχουμε όταν αλλάζει ένα από τα παρακάτω:

ο τόπος, τα πρόσωπα, ο τόπος μαζί με τα πρόσωπα  ή η χρονική στιγμή. (Βλ. τη θεωρία στο πλαίσιο, στη σελίδα 30)

• ΕΙΚΟΝΕΣ: Ολόκληρο το ομηρικό έπος είναι γεμάτο από εικόνες, περιγραφές δηλαδή που σχηματίζουν στο μυαλό μας την εντύπωση ότι βλέπουμε, ακούμε ή μυρίζουμε αυτό που περιγράφεται. Οι εικόνες αυτές χαρακτηρίζονται ως οπτικές, όταν τις βλέπουμε, οσφρητικές, όταν τις μυρίζουμε, ακουστικές, όταν τις ακούμε. Κάποιες οπτικές εικόνες μπορεί να είναι και κινητικές, όταν υπάρχει κίνηση του αντικειμένου ή προσώπου που περιγράφεται. Είναι συχνό δε το φαινόμενο να έχουμε συνδυασμό δηλ. οπτικοακουστική εικόνα.

Στην προηγούμενη ενότητα διακρίναμε την πρωτοπρόσωπη και την τριτοπρόσωπη αφήγηση. Όταν μια τριτοπρόσωπη αφήγηση περιλαμβάνει και περιγραφή, ονομάζεται Περιγραφική αφήγηση.

• ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Διαβάζοντας το έπος, ζωντανεύει μπροστά μας η Μυκηναϊκή εποχή και σε σημεία, η Γεωμετρική εποχή(στους αναχρονισμούς). Παρακολουθούμε πώς ντύνονταν, τι έτρωγαν, πώς διασκέδαζαν, τι αντικείμενα χρησιμοποιούσαν. Όλα αυτά τα στοιχεία ονομάζονται Πολιτιστικά και πρέπει να μάθουμε να τα εντοπίζουμε στο κείμενο. Συγκεκριμένα, υπάρχουν

1. Στοιχεία κοινωνικής ζωής (διασκέδαση, έθιμα, συνήθειες, πολιτική οργάνωση κ.ά.) και

2. Στοιχεία υλικού πολιτισμού (οικιακά σκεύη, ένδυση, είδη διατροφής, είδη οπλισμού, μέρη ανακτόρου, έπιπλα κ.α. Ο εντοπισμός πολιτιστικών στοιχείων είναι και αυτός ζητούμενος σε ένα διαγώνισμα. Το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι γεμάτο με πολιτιστικά στοιχεία που μας δείχνουν τον τρόπο διασκέδασης, το υπηρετικό προσωπικό του ανακτόρου, την μορφή που είχαν τα συμπόσια, τα φαγητά που έτρωγαν κ.α. Ακόμα και η φιλοξενία θεωρείται πολιτιστικό στοιχείο.

Χαρακτηρισμοί:

• Τηλέμαχος: αγανακτισμένος, θλιμμένος, δυστυχισμένος, ανήμπορος, νιώθει μοναξιά, απέχει από τη διασκέδαση, ευγενικός με τον ξένο, ευαίσθητος, διακριτικός, φιλόξενος
• Μνηστήρες: αγέρωχοι, υπεροπτικοί, αλαζόνες, ανεύθυνοι, αναιδείς, τους απασχολεί μόνο η καλοπέραση.

• Πολύ χρήσιμο και καλό Powerpoint: https://www.slideshare.net/matoula74/109173-3

Ραψωδία α, στίχοι 26-108

Πρώτο συμβούλιο των θεών στον Όλυμπο, όπου λαμβάνονται σημαντικές αποφάσεις. 

• Πηγές:
• ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (blogs.sch.gr/kmavrom/author/kmavrom/)
• Νίκος Μελιγκώνης (http://skapanefs.blogspot.com/2012/04/2-26-108.html)

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Ενότητες

• α. 26 – 30: Το ταξίδι του Ποσειδώνα στους Αιθίοπες.
• β. 31 – 51: Πρώτο συμβούλιο των θεών στον Όλυμπο. Ο πρώτος λόγος του Δία.
• γ. 52 – 72: Ο πρώτος λόγος της Αθηνάς.
• δ. 73 – 92: Ο δεύτερος λόγος του Δία.
• ε. 93 – 108: Το σχέδιο της Αθηνάς.

Απομάκρυνση του Ποσειδώνα – Τι εξυπηρετεί;

ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΝ Κάτι που είναι ανάγκη να γίνει (αναγκαίον) παρουσιάζεται με τρόπο εύλογο, λογικό (εικός) : Εδώ, είναι αναγκαίο να λείπει ο Ποσειδώνας από το συμβούλιο των θεών, προκειμένου να παρθεί ευνοϊκή απόφαση για τον Οδυσσέα (αναγκαίον) κι έτσι ο Όμηρος μας λέει ότι ο Ποσειδώνας βρισκόταν στη γη των Αιθιόπων για κάποιες θυσίες που έκαναν προς τιμήν του (εικός)

Αναφορά από τον Δία στην ιστορία του Αίγισθου. Ποιες είναι οι αντιστοιχίες με τον Οδυσσέα;

• Αγαμέμνονας ≈ Οδυσσέας
• Κλυταιμνήστρα ≈ Πηνελόπη
• Αίγισθος ≈ μνηστήρες
• Ορέστης ≈ Τηλέμαχος

 Βασική ηθική αρχή που διέπει την Οδύσσεια: ΥΒΡΙΣ – ΤΙΣΙΣ – ΝΕΜΕΣΙΣ

Οι θεοί προειδοποιούν τους θνητούς με διάφορους τρόπους για συμφορά που θα τους συμβεί λόγω των ανομιών τους· αν δεν συμμορφωθούν, ευθύνονται για τις πράξεις τους και τιμωρούνται γι’ αυτές.

(θεϊκή) προειδοποίηση – μη συμμόρφωση → τιμωρία

Το σχήμα ΥΒΡΙΣ – ΤΙΣΙΣ – ΝΕΜΕΣΙΣ το συναντάμε στο απόσπασμα στην περίπτωση του Αίγισθου : αν και προειδοποιήθηκε, δολοφόνησε τον Αγαμέμνονα (ύβρις), οι θεοί οργίστηκαν (τίσις) και ο Ορέστης πήρε εκδίκηση για τον πατέρα του σκοτώνοντας τόσο τον Αίγιστο, όσο και την Κλυταιμνήστρα (νέμεσις). 

Η Αθηνά:

• Θεωρεί δίκαιη την τιμωρία του Αιγίσθου
• Ανησυχεί για τον Οδυσσέα, παρουσιάζει την τωρινή του κατάσταση και ενδιαφέρεται για την τύχη του
• Υπενθυμίζει την ευσέβεια του Οδυσσέα

Ο Δίας:

• Τονίζει ότι δεν ευθύνεται εκείνος για τα βάσανα του Οδυσσέα αλλά ο Ποσειδώνας
• Προτρέπει τους θεούς να ενδιαφερθούν για τον νόστο του Οδυσσέα
• Θεωρεί ότι και ο Ποσειδώνας θα συμμορφωθεί με την απόφασή τους

Το διπλό σχέδιο της Αθηνάς:

• α) αποστολή του Ερμή στην Ωγυγία
• β) μετάβαση της ίδιας στην Ιθάκη

Επομένως:

• α) Με την απουσία (σκόπιμη) του Ποσειδώνα
• β) με την αναφορά στην ιστορία  του Αιγίσθου και
• γ) με τους έξυπνους χειρισμούς της Αθηνάς

προγραμματίζονται οι εξελίξεις:

• στον Όλυμπο
• στην Ιθάκη
• στην Ωγυγία

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ

Είναι η αντίληψη σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι αποδίδουν στους θεούς ανθρώπινα χαρακτηριστικά, συναισθήματα και συμπεριφορές 

• ταξιδεύουν και επισκέπτονται ανθρώπους, δέχονται προσφορές και ανταποδίδουν [στίχοι: 26-27, 44-48, 97, 101]
• συνεδριάζουν και αποφασίζουν αυτό που προτείνει ο πατέρας/αρχηγός [στίχοι: 31-32, 89-92]
• έχουν συναισθήματα: οργίζονται, εκδικούνται, ερωτεύονται κτλ. [στίχοι: 56, 64-66, 79-80, 87-88]
• εκτιμούν αξίες/αρετές, όπως η φιλοπατρία, η σύνεση κ.ά, ενώ καταδικάζουν το έγκλημα, την αδικία κ.τ.ό. [στίχοι: 51, 54-55, 67, 70, 75-77]
• οι σχέσεις τους με τους ανθρώπους νοούνται ανταποδοτικές, όπως και οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων της ομηρικής, τουλάχιστον, εποχής [στίχοι: 29,70]

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ο ποιητής με διάφορους τρόπους προετοιμάζει τον ακροατή/αναγνώστη για τα επόμενα. Η συστηματική αυτή προετοιμασία λέγεται προοικονομία

• άλλοτε προγραμματίζοντας ρητά τη δράση (όπως με το διπλό σχέδιο της Αθηνάς),
• άλλοτε προειδοποιώντας τον ακροατή για την εξέλιξη του μύθου (όπως με τις προσημάνσεις της Μούσας, στο α 20-22, και του Δία, στο 89-90, για την τύχη του Οδυσσέα)
• ή προϊδεάζοντάς τον υπαινικτικά για επεισόδια που θα ακολουθήσουν (όπως για την τιμωρία των μνηστήρων, αφού η συμπεριφορά τους παρουσιάζει αντιστοιχίες τόσο με τη συμπεριφορά του Aίγισθου, 54-55, όσο και με τη συμπεριφορά των συντρόφων του Οδυσσέα, 104-105), και άλλοτε με τη μορφή της κυρίως προοικονομίας που αναφέρθηκε στην αρχή.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

• α) τριτοπρόσωπη αφήγηση [ π.χ. στίχοι: 26-35, 52, 73, 93]
• β) πρωτοπρόσωπη/διαλογική/δραματική [ π.χ. στίχοι: 36-51, 53-72, 74-92, 94-108]

Η τριτοπρόσωπη αφήγηση παρουσιάζει τα γεγονότα λίγο πολύ άτονα, ενώ η πρωτοπρόσωπη με τον ευθύ/τον άμεσο λόγο ζωντανεύει τα πρόσωπα και δραματοποιεί την αφήγηση, καθώς φέρνει στο προσκήνιο τους διαλεγόμενους· αυτό σημαίνει ότι ο αοιδός και, κυρίως, ο ραψωδός, εξιστορώντας τα γεγονότα άλλοτε σαν αντικειμενικός (παντογνώστης) αφηγητής και άλλοτε από την οπτική γωνία των ηρώων, έδινε σχεδόν παράσταση θεατρική, γιατί υποχρεωνόταν να αλλάζει κάθε τόσο έκφραση, φωνή κτλ.· αποφευγόταν έτσι η μονοτονία, αλλά και δινόταν κάτι από το ήθος και το ύφος των ηρώων.

ΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΕΠΙΘΕΤΟ – ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

χαρακτηριστικά επίθετα [μη ορατές ιδιότητες]

τον άντρα τον πολύτροπο – γενναίος/δύσμοιρος/καρτερικός/θεϊκός  – Oδυσσέας

τον φημισμένο Aίγισθο /  την απαράβατη εντολή / θεά σεμνή και αρχοντική / ξακουστός Ορέστης / κοσμοσείστης Ποσειδών / παντοδύναμος Δίας

περιγραφικά επίθετα [ορατές ιδιότητες]

στις θολωτές σπηλιές /  περίβρεχτο/κατάφυτο νησί /  την καλλιπλόκαμη νεράιδα

ψηλές κολόνες / πλατύς ουρανός / κέρατα στριφτά / μεγάλες αμμουδιές

ΑΞΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ :
α) αυτοδικία (Ορέστης) : νομιμοποιείται λοιπόν κι ο Οδυσσέας να τιμωρήσει τους μνηστήρες
β) αξία πατρίδας και οικογένειας (66-68)
γ) φήμη από τα ταξίδια (106-108)

ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
φημισμένο Αίγισθο (33) : τυπικό επίθετο
στο νου του φέρνοντας, θυμήθηκε (33) : τυπική έκφραση
ξακουστός Ορέστης (34) : τυπικό επίθετο
άγρυπνον αργοφονιά Ερμή (44) : τυπικό επίθετο
τα μάτια λάμποντας (52, 93) : τυπική έκφραση
των δυνατών ο παντοδύναμος (53,94) : τυπική έκφραση
Δία Ολύμπιε (69) : τυπικό επίθετο
που τα σύννεφα συνάζει (73) : τυπική έκφραση
θεϊκό Οδυσσέα (75) : τυπικό επίθετο
της γης κυρίαρχος (79) : τυπική έκφραση
ισόθεο Πολύφημο (84) : τυπικό επίθετο
κοσμοσείστης Ποσειδών (86) : τυπικό επίθετο
ψυχοπομπό κι αργοφονιά (97) : τυπικά επίθετα 


ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
1. Οδυσσέας : άδικα βασανισμένος (57-59), απελπισμένος (64), επιθυμεί πολύ να γυρίσει στην πατρίδα και στην οικογένειά του (65-68), ευσεβής (69-71), γνωστικός και συνετός (76)
2. Αίγισθος : ασεβής και υβριστής (40-43), αλαζόνας (44-46)
3. Ποσειδώνας : εκδικητικός, οργισμένος (79-81)
4. Καλυψώ : ερωτευμένη, εγωίστρια (64-65)
5. Αθηνά : φιλεύσπλαχνη, πονηρή (με έξυπνο τρόπο δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα για τον Οδυσσέα)
6. Δίας : παντοδύναμος, αυστηρός, δίκαιος

Πολύ ωραίο και χρήσιμο το ακόλουθο powerpoint: https://www.slideshare.net/matoula74/26-108-40934757

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Πού βρίσκονταν ο Ποσειδώνας κατά τη διάρκεια της συνέλευσης των θεών; Τι εξυπηρετεί η απουσία του;
2. Να παρουσιάσετε με λίγα λόγια την ιστορία του Αιγίσθου. Υπάρχουν αντιστοιχίες με την ιστορία της οικογένειας του Οδυσσέα;
3. Ποιες πληροφορίες για τον ήρωα του έπους μαθαίνουμε σ’ αυτήν την ενότητα;
4. Ποιος εμποδίζει την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα και γιατί;
5. Ποια είναι η απόφαση του Δία;
6. Ποιο σχέδιο προτείνει η Αθηνά στο συμβούλιο των θεών;
7. Να βρείτε 3 χαρακτηριστικά και 3 περιγραφικά επίθετα.
8. Να εντοπίσετε δύο σημεία του κειμένου στα οποία υπάρχει ανθρωπομορφισμός;
9. Να βρείτε τα επίθετα που αναφέρονται στους: Δία, Ποσειδώνα, Ερμή, Αθηνά, Καλυψώ.

Πώς γράφουμε περίληψη, λίγα σχόλια και προτεινόμενο φύλλο εργασίας: https://www.slideshare.net/aggpet/26-108-2-66726948 και https://www.slideshare.net/aggpet/26-108-1

Προοίμιο (πρόλογος) Οδύσσειας, Ραψ. α, στ. 1 – 25

1) Απόδοση Περιεχομένου

Ο ποιητής καλεί (επικαλείται) τη Μούσα της Επικής Ποίησης να αφηγηθεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα (του Πολύτροπου). Μας πληροφορεί ότι αυτός για χρόνια παράδερνε στα πελάγη μετά την άλωση της Τροίας. Αγωνίζονταν κι αυτός κι οι σύντροφοι του να επιστρέψουν στην πατρίδα. Εκείνοι, όμως, δε σώθηκαν. Τιμωρήθηκαν με θάνατο γιατί έφαγαν τα βόδια του θεού Ήλιου.

Όσο για τον Οδυσσέα, δεν μπορεί να γυρίσει στο νησί του, την Ιθάκη, επειδή τον κρατά στο νησί της η νεράιδα Καλυψώ. Ωστόσο οι θεοί αποφάσισαν την επιστροφή του πια στην πατρίδα του, όπου τον περιμένουν νέοι αγώνες. Κι ενώ όλοι οι θεοί τον συμπαθούν, ο Ποσειδώνας είναι θυμωμένος μαζί του και τον ταλαιπωρεί, εμποδίζοντας το γυρισμό του στο νησί του.

2) Δομή Κειμένου (αρχιτεκτονική, ενότητες, μέρη)

1η Ενότητα: στίχ. 1-13: Το προοίμιο του ποιητή ή κυρίως προοίμιο ή α΄ προοίμιο

α. Δομή (ενότητες)  

• – 1η: Στίχ 1: Εισαγωγή του θέματος (= ο άνδρας ο πολύτροπος), επίκληση της Μούσας
• – 2η: Στίχ. 2-11: Διήγηση: η υπόθεση, το θέμα του έπους
• – 3η: Στίχ. 12-13: Παράκληση της Μούσας.

(Η επίκληση και παράκληση της Μούσας είναι τυπικά στοιχεία* και δημιουργούν και το σχήμα κύκλου.)  

*Τυπικό στοιχείο: είναι το στοιχείο το κληρονομημένο από την παράδοση του έπους, αυτό που επαναλαμβάνεται σταθερά.                         

β. Παρατήρηση                                                  
Το προοίμιο του ποιητή ή κυρίως προοίμιο αποτελεί έναν παραδοσιακό τρόπο έναρξης του έπους. Αναφέρεται στο ποιητικό παρελθόν, δηλαδή στα όσα έχουν συμβεί. Η επίκληση στη Μούσα, δηλαδή, συνηθιζόταν στους αρχαϊκούς επικούς ποιητές (π.χ. Όμηρος: Ιλιάδα, Ησίοδος: Θεογονία).

γ. Τα θέματά του είναι:

• 1. Ο αγώνας για τον νόστο (=επιστροφή) στην πατρίδα, μετά την άλωση της Τροίας (στίχ. 1-9: Από την Τροία στη Θρινακία)  —> Ποιητικό Παρελθόν.
• 2. Ο αγώνας της επιστροφής: δίνεται μέχρι το επεισόδιο με τα βόδια του θεού Ήλιου, στη Θρινακία.
• 3. Δίνεται το ναυάγιο που ακολούθησε (1-9) —> Ποιητικό Παρελθόν.
                                                              

2η Ενότητα: στίχ. 14-25: Το προοίμιο της Μούσας ή β’ προοίμιο

Τα θέματά του είναι (συμπληρώνουν το πρώτο προοίμιο):

Η Μούσα, έχοντας ανταποκριθεί στην επίκληση του ποιητή, κάνει μια δική της εισαγωγή στην υπόθεση του έργου και μας τοποθετεί στο χρονικό σημείο στο οποίο έκρινε ότι έπρεπε να αρχίσει να ξετυλίγεται η υπόθεση της αφήγησης, όμως αόριστα («τότε», «όταν»). Εδώ αρχίζει η ιστορία του Οδυσσέα στο τώρα, δηλαδή το Ποιητικό Παρόν.
Σημείωση: Η υπόθεση της αφήγησης ξεκινά από ένα προχωρημένο στάδιο του μύθου, της ιστορίας (in medias res: από τη μέση).

Η Μούσα δίνει αόριστα και τον τόπο που βρίσκεται τώρα ο Οδυσσέας (νησί της Καλυψώς, η Ωγυγία).

Η Μούσα δίνει και τη δύσφορη κατάσταση του ήρωα κοντά στην Καλυψώ και το διπλό του πόθο: της επιστροφής του και της γυναίκας του.

Ήδη στο προοίμιο δίνεται από τον ποιητή η βασική αρχή – ηθικό σχήμα που διέπει το έπος (στίχ. 9): άτη (τύφλωση του νου) – ύβρη (ασέβεια) – νέμεση (οργή θεών) –τίση (τιμωρία).

3) Ερωτοαπαντήσεις                    

1. Γιατί ο ποιητής χρειάζεται την αρωγή της Μούσας της επικής ποίησης, της Καλλιόπης;

Απάντηση

Ο ποιητής χρειάζεται την αρωγή της Μούσας γιατί:

• α) Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη, έχει όρια.
• β) Το έργο του ποιητή πρέπει να έχει κύρος, σοβαρότητα, αλήθεια.
• γ) Η Μούσα που είναι παντογνώστρια, έχει θεία γνώση και κύρος και γνώριζε τα ορατά και αόρατα, καθώς και το μακρινό παρελθόν, άρα πρέπει να συμπαρασταθεί.
• δ) Το έργο είναι θεόπνευστο και η έκταση του τεράστια.
                                                    

2. Ποιος ο λειτουργικός ρόλος του προοιμίου; (στίχ. 1-25) 

Απάντηση

• α) Γίνεται επίκληση στη Μούσα ως βοηθό του ποιητή,
• β) δηλώνεται το θέμα του έπους της Οδύσσειας, που είναι ο άντρας ο Πολύτροπος (πολυμήχανος, πανούργος) και ο αγώνας του για το νόστο του και την αποκατάστασή του στην οικογένεια και στην εξουσία (βασιλεία). Και
• γ) ηθογραφείται ο κεντρικός ήρωας, ο πρωταγωνιστής, ο Οδυσσέας (ήθος = χαρακτήρας, τρόπος συμπεριφοράς, συναισθήματα) και προβάλλεται σε σχέση με την Καλυψώ που τον κρατά δέσμιο, σε σχέση με τον Ποσειδώνα, ο οποίος τον μισεί, σε σχέση με τους άλλους θεούς (Δίας, Αθηνά) που θα τον βοηθήσουν.

 (Πώς ηθογραφείται ο Οδυσσέας -και μάλιστα σε αντιπαράθεση με τους συντρόφους του- στο προοίμιο της Οδύσσειας; Τι λογής υπονοείται επομένως ότι θα είναι το τέλος του; )                             

Σημείωση: Δίνεται το δικό του ήθος σε αντιπαράθεση με τους συντρόφους του, που αποδείχτηκαν «μωροί» και «νήπιοι» (=ανόητοι). Έτσι υπονοείται το δικό του αίσιο τέλος…

Ήθος Οδυσσέα: Πολύτροπος (πολυμήχανος), γιατί εφευρίσκει πολλούς τρόπους (δόλους) να ξεφύγει από τη δύσκολη κατάσταση, τετραπέρατος, πολυταξιδεμένος (στίχ. 2), καστροπορθητής (πτολίπορθος, στίχ. 3), πολύπλαγκτος, πολύπειρος (στίχ. 4), πολύτλας, πολύπαθος (στίχ. 5), φιλέταιρος (=συντροφικός) και υπεύθυνος (στίχ. 6), γνωστικός σε αντίθεση με τους νήπιους (=άμυαλους, μωρούς, ασεβείς) συντρόφους, φιλόπατρις και νοσταλγός (στίχ. 16), αφοσιωμένος σύζυγος (στίχ. 17), θεϊκός (με εξαιρετικές ικανότητες και θεϊκή καταγωγή), αγαπητός σχεδόν σ’ όλους τους θεούς.

4. Δίνεται η βασική ηθική αρχή του έπους: ανθρώπινη ευθύνη (ελευθερία βούλησης), ενοχή —> τιμωρία (στίχ. 8-9)

Ισχύει το αρχαίο ηθικό σχήμα: άτη (=τύφλα του νου, συσκότιση λογικής) —> ύβρη (ασέβεια, ξεπέρασμα μέτρου, εγωισμός, έπαρση, σφάλμα)… —> νέμεση (οργή των θεών), τίση (τιμωρία), αρμονία (τάξη, ισορροπία).

5. Παρουσιάζεται σε γενικές γραμμές η πλοκή, η εξέλιξη του έργου, αφήνοντάς μας να εννοήσουμε και το τέλος του.

6. Το χρονικό πλαίσιο του έργου

• Από Τροία ως Θρινακία —> 2 χρόνια (νησί ‘Ηλιου: χάνει όλους τους συντρόφους του)
• Από Θρινακία ως Ωγυγία (Καλυψώ) —> 7 μερόνυχτα (με τα κύματα)
• Νησί Καλυψώς —— > 7 χρόνια +
• Στην αρχή του έπους βρισκόμαστε χρονικά στο τέλος του δεκάχρονου νόστου. Απομένουν 41 ημέρες (το ποιητικό παρόν)

Η Οδύσσεια αρχίζει in medias res (το αντίθετο είναι ab ovo = από το αυγό, γραμμική, χρονολονική αφήγηση).

7. Στοιχεία τεχνικής του κειμένου

Τρόποι αφήγησης: Εδώ έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση (αντικειμενική): μιλά ο ποιητής.

Τυπικά επίθετα: πολύτροπο, ιερό, υπέρλαμπρου, σεμνή, αρχοντική, θολωτές, θεϊκός

Αντιθέσεις, π.χ. Οδυσσέας- σύντροφοι , Ποσειδώνας – άλλοι θεοί

Μεταφορές (στίχ. 6, 11, 24)

Αποσιώπηση ονόματος ήρωα (του Οδυσσέα)

Προϊδεασμός ή προσήμανση ή προειδοποίηση (στίχ. 20 – 23) > γίνεται άμεσα από τον ποιητή

Σχήμα κύκλου: στίχ. 1 (Μούσα) – στίχ. 11 (θεά)

Εγκιβωτισμός (μέσα στο παρόν τοποθετείται το παρελθόν)

in medias res (αφήγηση των γεγονότων από τη μέση της υπόθεσης, από ένα προχωρημένο ή κρίσιμο σημείο της υπόθεσης…)

Ασκήσεις για αγώνες Γλώσσας και Ορθογραφίας 3

1. λεξιλογικός πίνακας ΠΡΑΤΤΩ
2. Από το βιβλίο της αρχ. ελλην. γλώσσας Β Γυμν.: 1. «Λαμβάνω»:
3. Από το βιβλίο της αρχ. ελλην. γλώσσας Β Γυμν.: 2. «φέρω»:
4. 
5. Από το βιβλίο της αρχ. ελλην. γλώσσας Β Γυμν.: 3. «η φρήν, της φρενός»:
6. 
7. λεξιλογικοί πίνακες από βιβλίο Ν.Ε.Γλ. Γ.
8. ασκήσεις ορθογραφίας
9. 2οι αγώνες Γλ. &amp; Ορθ._Πιερία, 21-2-2012
10. glossomatheia

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ από βιβλία Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (για εξάσκηση για τους Αγώνες Γλώσσας και Ορθογραφίας)

ευφωνικός πολυφωνικός μεγαλόφωνα (ή -ως)

γραμμόφωνο φωνογράφος φωνοληψία φωνολογικός

ὁ/ἡ γηγενής, τὸ γηγενές ὁ γεωπόνος ὁ γεωργός ὁ γεωγράφος ὁ γήλοφος και γεώλοφος (= λοφίσκος) τὸ γήπεδο    (ν.ε.) εγκατάσταση διεξαγωγής αθλητικών συναντήσεων ἡ γεωμετρία ἐπίγειος ἔγγειος μεσόγειος ὑπόγειος

γεωλόγος γεώμηλο [= πατάτα] γεώτρηση γεωτρύπανο γεωδυναμική γεωπολιτικός γηπεδούχος περίγειο απόγειο υδρόγειος ισόγειος υπέργειος απογειώνω προσγειώνω

πόσιμος / ἡ πόσις (-η)/ πιωμένος ποτοποιός ποτοαπαγόρευση το ηδύποτο [= γλυκό αλκοολούχο ποτό]
ζεύω = τοποθετώ ζώα στον ζυγό, για να σύρουν φορτίο / ζέψιμο ζευγάς = ο ζευγίτης ζευγαρώνω ζευγαρωτός ζυγαριά ζύγισμα ζύγιση ζύγι ζυγωματικός ὁ συζυγής = αυτός που είναι συνδεδεμένος με άλλον σε ενιαίο σύνολο σύζευγμα = το αποτέλεσμα της σύζευξης
	ζευγηλάτης = (ν.ε.) ο ζευγολάτης ἡ διάζευξις (-η) ἡ σύζευξις (-η) ἡ συζυγία σύζυγος ὁ ὁμόζυξ (ν.ε. ομόζυγος)		ζυγοστάθμιση διαζύγιο διαζευκτήριο διαζευγμένος συζυγικός

ἐλευθεριάζω ἡ ἐλευθεριότης (ελευθεριότητα) [= (α.ε.) η συμπεριφορά ελεύθερου ανθρώπου, (ν.ε.) η έλλειψη ηθικών φραγμών] ἐλευθέριος =  (ν.ε.) χωρίς περιορισμούς ἐλευθερόστομος [= αυτός που μιλάει ελεύθερα] ἡ ἐλευθεροστομία ἀπελεύθερος ἡ ἀπελευθέρωσις (απελευθέρωση) φιλελεύθερος

ελευθεροτυπία ελευθερόφρων [= 1. αυτός που σκέφτεται ελεύθερα, 2. ο απαλλαγμένος από προκαταλήψεις] φιλελευθεροποιώ φιλελευθερισμός απελευθερώνω

 

πάτριος (αναφέρεται κυρίως σε νόμους, σε παραδόσεις και σε προγονικά έθιμα) πατρικός η πατριά [= η καταγωγή, η οικογένεια] πατρώος [= αυτός που ανήκει στον πατέρα, στον πρόγονο] ο πατριώτης πατριωτικός πατρόθεν [= από τον πατέρα] ο πατρυιός (ν.ε. πατριός)	πατρότητα πατερικός το πατριωτάκι πατριωτικά πατριωτισμός
πατροπαράδοτος πατροφόνος πατροκτόνος ο πατριάρχης [= 1. ο αρχηγός της οικογένειας, 2. ιερατικός τίτλος] πατρωνυμικός ο/η απάτωρ [= ο αγνώστου πατρός] ο προπάτωρ (προπάτορας) ομοπάτριος η Κλεοπάτρα [κύριο όνομα = αυτή που κατάγεται από ένδοξο πατέρα] ο φιλόπατρις η φιλοπατρία άπατρις	πατρώνυμο πατρογονικός πατρολογία πατριδογνωσία πατριδολατρία Πατριαρχείο

 

τὸ κτῆμα / το κτήμα κτητικός ὁ κτήτωρ / κτήτορας = ο κάτοχος, ο ιδρυτής ναού, μονής ή ιδρύματος ἡ κτῆσις / κτήση = η απόκτηση τὸ κτῆνος [= (α.ε.) συνήθως στον πληθ. κτήνη: περιουσία που αποτελείται από ζώα, (ν.ε.) ζώο κτηνώδης	-κτώ / -κτώμαι (μόνο ως β΄ συνθετικό) κτηματίας τα κεκτημένα [= αυτά που έχουν αποκτηθεί / κατοχυρωθεί] κτητορικός κτηνωδία
ἀποκτῶμαι [= (α.ε.) χάνω την περιουσία μου, (ν.ε.) γίνομαι κτήμα κάποιου] ἡ ἀπόκτησις (-η) [= (α.ε.) η απώλεια, (ν.ε.) η απόκτηση] κατακτῶμαι (ν.ε. κατακτώ – κατακτιέμαι) ἡ κατάκτησις / κατάκτηση ἐπίκτητος [= αυτός που έχει αποκτηθεί] ἀκτήμων / ακτήμονας ἡ ἀκτημοσύνη [= η έλλειψη περιουσιακών στοιχείων, η πενία]	αποκτώ απόκτημα [= ό,τι έχει αποκτήσει κάποιος] κτηματαγορά κτηματολόγιο κτηματομεσίτης κοινοκτημοσύνη

ὁ πολίτης ἡ πολιτεία [= (α.ε.) το πολίτευμα, ο τρόπος ζωής των πολιτών, (ν.ε.) το κράτος, η πόλη] ὁ πολιτευτής [= ο πολιτικός] πολιτικός τὰ πολιτικά τὸ πολίτευμα πολιτεύω [= είμαι πολίτης] πολιτεύομαι [= (α.ε.) είμαι ενεργός πολίτης, δρω ως πολίτης, (ν.ε.) θέτω υποψηφιότητα στις εκλογές] ὁ πολιτισμός				η πολιτική πολιτικάντης [= ο πολιτικός που αναδεικνύεται με ευτελή μέσα, δημαγωγία, πελατειακές σχέσεις] πολιτειακός [= αυτός που σχετίζεται με το πολίτευμα] πολιτισμένος πολιτιστικός πολιτισμικός
ἡ ἀκρόπολις (-η) ἡ κωμόπολις (-η) πολιορκῶ ἡ πολιορκία ὁ πολιοῦχος [= ο προστάτης της πόλης] πολιτογραφῶ [= (α.ε.) εγγράφω κάποιον ως πολίτη, (ν.ε.) δίνω υπηκοότητα] ὁ πολιτοφύλαξ (-ακας) [= αυτός που φυλάει τους πολίτες] συμπολιτεύω (ν.ε. συμπολιτεύομαι) ἡ συμπολίτευσις (-η) ὁ συμπολίτης ἀντιπολιτεύομαι [= είμαι πολιτικός αντίπαλος]				πολιτικοποιώ πολιτικοποίηση πολιτικολογώ πολιτοφυλακή [= ένοπλο σώμα πολιτών για τη διατήρηση της τάξης] πολεοδόμος πολεοδομία αντιπολίτευση απολίτιστος απολιτικός
τυραννῶ τυραννία ἡ τυραννίς (-ιδα) τυραννικός				τυραννίσκος [= ο μικρής αξίας τύραννος] τυράννισμα
		τυραννοκτόνος ἡ τυραννοκτονία	ο τυραννόσαυρος [= είδος σαρκοβόρου δεινοσαύρου

	λεξικό τα λόγια [πβ. τό λόγιον = ρητό] λογάς λογιοσύνη [= πνευματική καλλιέργεια] το ρητό [= απόφθεγμα]
	λογομαχέω, λογομαχῶ ἀντιλέγω ἡ ἀντιλογία ἡ ἀντίρρησις (-η) προλέγω ὁ πρόλογος ἡ πρόρρησις (-η) ὁ ἐπίλογος παράλογος ἀνάλογος φιλόλογος πολύλογος [(ν.ε.) πολυλογάς] ἡ πολυλογία ἄρρητος ἀπόρρητος ἡ ἐτυμολογία [< ἔτυμος (= αληθής) + λόγος] ἀμφιλεγόμενος ἡ ἀμφιλογία [= αμφισβήτηση, αντιλογία] ἡ ἀρχαιολογία ἡ μυθολογία			λογοδοτώ [= απολογούμαι] λογοφέρνω [= διαπληκτίζομαι] λογοκρίνω λογάριθμος λογοτέχνης λογοθεραπεία [= θεραπεία διαταραχών του λόγου] λογοπαίγνιο λογικοφανής [= αυτός που φαίνεται λογικός, χωρίς να είναι] λεξικογραφία μονολεκτικός
	ἡ κόσμησις (-η) τό κόσμημα κοσμητικός κόσμιος [= καλά οργανωμένος, ευπρεπής] ἡ κοσμιότης (-τητα) κοσμικός ὁ κοσμήτωρ (-ορας) [= (α.ε.) αρχηγός στρατού, (ν.ε.) ο επικεφαλής μιας πανεπιστημιακής σχολής]	κοσμικότητα κοσμάκης
			διακοσμῶ ἡ κοσμογονία ἡ κοσμογραφία ὁ κοσμοκράτωρ (-τορας) ὁ κοσμοπολίτης ἡ ακοσμία ὁ υπόκοσμος			κοσμοθεωρία κοσμογυρισμένος κοσμοπλημμύρα κοσμοσωτήριος κοσμοϊστορικός κοσμοναύτης κοσμοκαλόγερος κοσμηματοπώλης κοσμηματοθήκη απόκοσμος μαθητόκοσμος φοιτητόκοσμος
τὸ κάλλος ἡ καλλονή τὸ καλλιστεῖον (-εία)			καλοσύνη καλοσυνάτος καλλυντικό
καλοήθης [= (ν.ε.) για νόσο που έχει καλή εξέλιξη, ιάσιμη] ἡ καλοκαγαθία ἡ καλοκαιρία καλλιεπής ἡ καλλιέπεια καλλωπίζω καλλίφωνος ἡ καλλιφωνία καλλιγραφῶ Καλλιρρόη ἡ καλλιγραφία ἡ καλλιτεχνία καλλιεργῶ			καλοδέχομαι καλοθρεμμένος καλολογικός καλομαθαίνω καλοπιάνω καλόπιστος καλοπροαίρετος καλότυχος καλοτάξιδος καλορίζικος καλοπέραση καλλιμάρμαρος

 

ὁ ἀγών (-ώνας) [= (α.ε.) συνέλευση] ἀγώγιμος [= εύκολος στη μεταφορά] ή ἀγωγή [=(ν.ε.) ανατροφή] ἀγωνίζομαι ἡ ἀγωνία [= (ν.ε.) ψυχική αβεβαιότητα] τό ἀγώνισμα ἡ ἀγέλη [= κοπάδι ζώων] ἡ ἀγελάς (-άδα) [= (ν.ε.) το θηλυκό βόδι] ἀγελαῖος τό ἄγημα [= τμήμα στρατού]	αγωγιμότητα αγωγιάτης αγώ(γ)ι
ὁ ἀνταγωνιστής διάγω [= (ν.ε.) διαβιώνω] εἰσάγω εἰσακτέος ἐξάγω κατάγω [=(ν.ε.) επιτυγχάνω] ξεναγώ παράγω συνάγω (ν.ε. συνάζω) [= συγκεντρώνω] ἡ σύναξις (-η) ὁ κυνηγός ὁ μυσταγωγός / μυσταγωγία ὁ λοχαγός ὁ ξεναγός [= αυτός που οδηγεί τους ξένους] ὁ ὁδηγός παιδαγωγός ὑδραγωγός τό ὑδραγωγεῖον (-είο)	συναξάρι το φορτηγό επιβατηγός πλοηγός παρθεναγωγείο οχηματαγωγό [= το πλοίο που μεταφέρει οχήματα] νηπιαγωγός

 

ἡ πειθώ πειστικός τό πεῖσμα [= (α.ε.) επιβεβαίωση (ν.ε.) έντονη επιμονή] ἡ πίστις(-η) πιστός πιστῶ (ν.ε. πιστώνω) ἡ πιστότης (-τητα) [= (ν.ε.) η ακρίβεια στην απόδοση ενός πράγματος] ἡ πίστωσις (-η) ὁ πιστωτής [=(ν.ε.) αυτός που δανείζει χρήματα] πιστωτικός πιθανός ἡ πιθανότης (-τητα) ἡ πεποίθησις (-η)	πειστήριο πειστικότητα πιστευτός πεισμώνω πεισματάρης
πειθαρχῶ ἡ πειθαρχία πειθήνιος [= υπάκουος] πιστοποιῶ πιθανολογῶ ἐμπιστεύω (ν.ε. εμπιστεύομαι) μεταπείθω [= αλλάζω γνώμη σε κάποιον] καταπείθω [= πείθω κάποιον εντελώς] διαπιστεύω ἀξιόπιστος εὔπιστος [= ευκολόπιστος] ἡ ἀπείθεια [= η ανυπακοή] ἀπειθής	πειθαναγκάζω εμπιστοσύνη απείθαρχος διαπιστευτήρια

 

ἡ πρᾶξις(-η) τό πρᾶγμα πραγματεύομαι = (ν.ε.) εξετάζω κάτι σε βάθος πραγματικός ὁ πραγματευτής = έμπορος, εμπορικός αντιπρόσωπος ἡ πραγματεία τα πεπραγμένα το πρακτορείο (ν.ε.) επαγγελματικό γραφείο εξυπηρέτησης ο πράκτορας (ν.ε.) πρόσωπο που φέρνει σε πέρας υποθέσεις άλλων πρακτικός	πραγματικότητα πράγματι πραγμάτωση πραγμάτευση πραματευτής = γυρολόγος πραμάτεια = το εμπόρευμα του πραματευτή
διαπράττω ἡ διάπραξις (-η) εἰσπράττω ἡ εἴσπραξις (-η) συμπράττω ἡ σύμπραξις (-η) ἡ δυσπραγία [= (ν.ε.) έλλειψη άνεσης στο βιοτικό επίπεδο] ἡ ἀπραξία [=η αδράνεια] ἄπρακτος πολυπράγμων πολυπραγμοσύνη εἰσπράκτωρ (εισπράκτορας) ἔμπρακτος διαπραγματεύομαι	πραγματογνώμονας, = πρόσωπο με ειδικές επιστημονικές ή τεχνικές γνώσεις που καλείται να γνωμοδοτήσει για ένα θέμα πραγματοποιώ πραγματοποίηση διαπραγμάτευση κοινοπραξία πραξικόπημα εχθροπραξίες

 

ἀθλῶ (ν.ε.: αθλούμαι) ἡ ἄθλησις (-η) ὁ ἀθλητής ἀθλητικός τὸ ἄθλημα ἄθλιος [= ταλαίπωρος, ελεεινός] ἡ ἀθλιότης (-τητα)	αθλητισμός
ὁ ἀθλοθέτης [= αυτός που ορίζει το βραβείο] ἀθλοφόρος = νικητής, τροπαιούχος / αυτός που δίνει βραβεία. τό πένταθλον (-ο),  τό δέκαθλον (-ο) φίλαθλος τό ἔπαθλον (-ο)	αθλοπαιδιές [= αθλητική ψυχαγωγική δραστηριότητα] αθλητίατρος αθλητικογράφος συναθλητής πρωταθλητής πρωταθλητισμός αντιαθλητικός

 

φερτός φορῶ ἡ φορά [=  (ν.ε.) κατεύθυνση πορεία] τό φέρετρον (-ο) ὁ φορεύς (-έας) τό φορεῖον (-ο) ὁ φόρος τό φόρημα και φόρεμα =(α.ε./ν.ε.) ρούχο ὁ φόρτος – τό φορτίον (-ο) φορτικός [= (ν.ε.) επίμονος, ενοχλητικός]
φερέγγυος φορολογῶ ἐπιφέρω περιφέρω ἀναφέρω ἀνωφερής = ανηφορικός, καταφερής / κατωφερής, πολύφερνος ὁ ἀμφορεύς (-έας) ἡ διαφορά ἡ ἐκφορά ὁ αγγελιαφόρος ἡ λεωφόρος δορυφόρος καρποφόρος θεοφόρος ψηφοφόρος παράφορος μισθοφορικός (< θ. αορ. ἐνεκ-) διηνεκής = αδιάκοπος	φερέφωνο φέρελπις άπελπις φοροδιαφυγή φοροτεχνικός φοροφυγάς διαφορετικός ασθενοφόρο βαθμοφόρος ελπιδοφόρος λαχειοφόρος ανυπόφορος οπλοφορία
ἡ φυγή ὁ φυγάς φυγαδεύω	φευγαλέος φευγάτος
φυγοδικῶ φυγόμαχος φυγομαχῶ φυγοπονώ φυγόπονος ἡ φυγοπονία ἀποφεύγω ἡ ἀποφυγή διαφεύγω ἡ διαφυγή καταφεύγω ἡ καταφυγή τὸ καταφύγιον (-ιο) προσφεύγω ἡ προσφυγή ὁ πρόσφυξ πρόσφυγας ἄφευκτος	φυγόδικος φυγόκεντρος φυγομαχία φυγόποινος αναπόφευκτος φοροφυγάς

 

τελῶ [= κάνω, εκτελώ, πραγματοποιώ] ἡ τέλεσις ἡ τελετή ὁ τελεστής [= μυσταγωγός, (ν.ε.) όρος των μαθηματικών και της φυσικής], τελικός τέλειος ἡ τελειότης (τελειότητα) τελειῶ (τελειώνω) ἡ τελείωσις (τελείωση) τό τελείωμα
τελειωτικός =(ν.ε.) οριστικός τελευταῖος τελεσφορῶ τελεσφόρος ὁ τελετάρχης διατελῶ ἀποτελῶ ἐκτελῶ ἐπιτελῶ συντελῶ συντέλεια ἀποτελειῶ (-αποτελειώνω) ἡ αὐτοτέλεια αυτοτελής ἡ ἐντέλεια [= η τελειότητα] πολυτελής ὑποτελής ἀτελής ἡ ἀτέλεια ἡμιτελής εὐτελής	τελεσίδικος τελεσίγραφο τελειοποίηση τελειόφοιτος εκτέλεση εκτελεστικός ατελέσφορος ιδιοτελής ιεροτελεστία
τὸ σιτάριον (-ι) [= (ν.ε.) σιτάρι] σιτευτός = καλοθρεμμένος σιτεύω = (ν.ε.) γίνομαι τρυφερότερος, ωριμάζω σιτηρός (πληθ. τα σιτηρά) σιτίζω ἡ σίτισις (-η) < σιτίζω ὁ σιτισμός	σταράτος σταρένιος σ(ι)ταρήθρα σίτεμα σιτιστής
τὸ σιτηρέσιον (-ιο) = μισθός στρατιώτη για αγορά τροφής σιτοβολών (-ώνας) = (ν.ε.) περιοχή που παράγει πολύ σιτάρι ἡ σιτοδεία ἄσιτος ἐπισιτίζω ὁ ἐπισιτισμός παράσιτος (ν.ε. το παράσιτο) παρασιτῶ τὸ συσσίτιον (-ο)	σιτάλευρο σιταποθήκη σιταρόσπορος σ(ι)ταρότοπος σιτέμπορος σιτοκαλλιέργεια σιτοπαραγωγός αραβόσιτος οικόσιτος παράσιτο παρασιτισμός παρασιτοκτόνος υποσιτίζω υποσιτίζομαι υπερσιτισμός υποσιτισμός

 

αἰτῶ (αιτούμαι) ἡ αἰτία αἰτιώδης τὸ αίτημα ἡ αἴτησις (αίτηση) ἡ αἰτίασις (αιτίαση) αιτιατική αἰτιατός (αιτιατό) αἰτιῶμαι [= κατηγορώ]	αιτιότητα
αἰτιολογῶ ἡ αἰτιολογία ἀναίτιος ἀναιτιολόγητος ἀπαιτῶ ἡ ἀπαίτησις (-η) ἐπαιτῶ (επαιτεία, επαίτης) παραιτοῦμαι ἡ παραίτησις (-η) συναίτιος ὑπαίτιος [= υπεύθυνος]	αιτιοκρατία αιτιολόγηση πρωταίτιος συνυπαίτιος συνυπαιτιότητα απαιτητός απαιτητικός

 

Ασκήσεις για συνώνυμα και αντώνυμα (προετοιμασία για αγώνες Γλώσσας και Ορθογραφίας 1)

Συνώνυμα ουσιαστικών

1. Για καθένα από τα παρακάτω ουσιαστικά να βρεις ένα ουσιαστικό που να έχει την ίδια ή παραπλήσια σημασία με το πρώτο.

1.        φράχτης: 2.        λήθαργος: 3.        πέψη: 4.        τρένο: 5.        αποβάθρα 6.        ακτή: 7.        υδρόγειος 8.        βουνό 9.        διαίρεση 10.    κέντρο

11.    στεριά: 12.    συζήτηση: 13.    ομοιότητα: 14.    στροφή: 15.    θέμα: 16.    ραβδί: 17.    λιμάνι: 18.    δέρμα: 19.    πρόσθεση: 20.    λάκκος:

2. Για καθένα από το παρακάτω ουσιαστικά να βρεις άλλα δύο ουσιαστικά που να έχουν την ίδια ή παραπλήσια σημασία με το πρώτο.

1. βρύση:
2. τάφος:
3. κατοικία:
4. γεγονός:
5. σύλλογος:
6. σφάλμα:
7. αμοιβή:
8. δάσος:
9. μεταφορικά:
10. αλλαγή:
11. ελάττωση:
12. κάθισμα:
13. δωμάτιο:
14. θόρυβος:
15. συγκέντρωση:

 

Συνώνυμα επιθέτων

1. Για καθένα οπό το παρακάτω επίθετα να βρεις από ένα άλλο επίθετο που να έχει την ίδιο ή παραπλήσια σημασία μ’ αυτό.

1.      Κόκκινος 2.      Σάπιος 3.      Αμέτρητος 4.      αιώνιος: 5.      δίκαιος 6.      ακίνητος: 7.      λιτός 8.      ωραίος: 9.      ξαφνικός: 10.  λιγόλογος:

11.  νόστιμος: 12.  θεαματικός: 13.  λογικός: 14.  άρτιος: 15.  ύπουλος: 16.  τυχαίος: 17.  απερίγραπτος 18.  ορεινός: 19.  αυστηρός: 20.  φλύαρος:

2. Για καθένα από τα παρακάτω επίθετα να βρεις άλλα δύο επίθετα που να έχουν ίδια ή παραπλήσια σημασία μ’ αυτό.

1. χρήσιμος
2. τεμπέλης
3. σπάνιος
4. εύφορος
5. τίμιος
6. αγαπητός
7. ήσυχος
8. επιπόλαιος
9. περήφανος
10. ορμητικός
11. σκοτεινός
12. μεγάλος
13. βλαβερός
14. αγνός
15. αγράμματος
16. φωτεινός
17. άφθονος
18. ατέλειωτος
19. ονομαστός
20. αφελής

 

Συνώνυμα ρημάτων

1. Για καθένα από τα παρακάτω ρήματα να βρεις άλλο ένα ρήμα που να έχει την ίδια ή παραπλήσια σημασία με αυτό.

1.        αγωνίζομαι 2.        βλάπτω 3.        νομίζω 4.        κοροϊδεύω 5.        ευτυχώ 6.        σκέφτομαι 7.        επαινώ 8.        καυχιέμαι 9.        βασανίζω 10.    εργάζομαι

11.    κατορθώνω 12.    φοβάμαι 13.    θαυμάζω 14.    περιορίζω 15.    γυμνάζω 16.    παραπονιέμαι 17.    ζητώ 18.    κλαίω 19.    συμβουλεύω 20.    χτίζω

2. Για καθένα από τα παρακάτω ρήματα να βρεις άλλα δυο ρήματα που να έχουν την ί­δια ή παραπλήσια σημασία.

1.        υπακούω 2.        πoυλώ 3.        στολίζω 4.        πληροφορώ 5.        ελευθερώνω 6.        φρουρώ 7.        εξηγώ

8.        πλένω 9.        συγκινώ 10.    ηρεμώ 11.    ελπίζω 12.    λερώνω 13.    υποφέρω 14.    φωνάζω

3. Επιλογή κατάλληλου συνωνύμου

Από κάθε ομάδα συνωνύμων να διαλέξεις την κατάλληλη λέξη και να την τοποθετήσεις στην αντίστοιχη φράση:

1. σκύβω – γέρνω – λυγίζω: α) πάνω του με συμπάθεια……………….. β) Τα

κλαδιά…………… από το χιόνι γ) Η μητέρα………………………    πλάι του.

2. ατύχημα – περιπέτεια — πάθημα: α) Το σημερινό μου θα μου

γίνει μάθημα……………. β) Ο θείος μου έπαθε ένα………….    γ) Ήταν μια αξέχαστη ………………

3. αμηχανία – δίλημμα – έκπληξη: α) Σου ετοίμασα μία ………………….. β) Βρί­σκομαι σ’ ένα ………………. γ) Οπότε τον βλέπω, αισθάνομαι μια……………….
4. ακεφιά – δυσφορία – μελαγχολία: α) Με έχει κυριέψει μια ……………………. β)

Όταν τρώω πολύ, αισθάνομαι μια…. ………………….             γ) Σήμερα έχω    ……………….

5. αβάσταχτος – ασήκωτος – αφόρητος: α)……………….. πόνος β)

………………… καημός γ)            ……………………βάρος

6. αιώνιος – ακατάλυτος – ατέλειωτος: α)………………… έργο β)……………………………..

αξία γ)…………… ζωή

7. αλύγιστος – ανένδοτος – ατράνταχτος: α) Έχω…………………….. επιχειρήμα­τα β) Δεν πείθεται, είναι  γ) Έχει μια επιμονή……………………………………………………
8. χτίζω – θεμελιώνω – οικοδομώ: α) Το ίδρυμα το ………………………………….. ο πρωθυ­πουργός β) Οι εργάτες ………………………………………………………………..  πολυκατοικία γ) Ο δάσκαλος …………….. τον πολιτισμό

9. θυμώνω – ερεθίζω – λυσσάζω: α)………………………. από το θυμό του, μόλις το άκουσε β) Από τότε και δε μου μιλάει γ) Μην……………………… τον ταύρο.

 

Αντίθετες εκφράσεις

Να βρεις τις αντίθετες εκφράσεις, αλλάζοντας τις κατάλληλες λέξεις (που είναι γραμμένες με αραιό στοιχεία).

1.       Το μ ί σ ο ς  κ α τ ε β ά ζ ε ι τον άν­θρωπο. 2.       «Όποιος βιάζεται σκοντάφτει» (να βρεθεί αντίθετο γνωμικό ή πα­ροιμία) 3.       Όταν χάραξε, ξεκινήσαμε για την εξοχή.   4.       Τα π λ ο ύ τ η καμιά φορά β λ ά φ τ ο υ ν τον άνθρωπο. 5.       Εξαιτίας της πυκνής διάταξης των στρατευμάτων μας χάσαμε τη μάχη. 6.       Η ψηλή οροσειρά μας εμποδίζει να δούμε τις λίμνες. 7.       Η αύξηση των κεφαλαίων οδήγησε το εμπόριο σε μεγάλη ακμή.   8.       Σας εκφράζω την ευχαρίστησή μου για τη διακριτική συμπεριφορά σας. 9.    Το καλοκαίρι οι νύχτες είναι μικρές και οι μέρες μεγά­λες. 10.   Να αγαπάμε τη δικαιοσύ­νη και την αλήθεια. 11.   Η νύχτα παράδωσε τη βασιλεία στη μέρα. 12.   Ο έντεχνος λόγος είναι εύηχος.   13.   Ο αποχωρισμός από τη μητέρα είναι πάντα ανεπιθύ­μητος. 14.   «Ουδέν κακόν αμιγές κ α λ ο ύ» (να αντιστραφεί). 15.   Η βραχυλογία ευχαριστεί, η συντομία είναι προτέρημα. 16.   Η ζωή του ανθρώπου αρχίζει με τη γέννησή του. 17.   Πριν από τη δύση του ηλίου θα τελειώσουμε την πορεία μας.   18.   Το κίνημα επιβλήθηκε αναίμακτα και όλοι το επιδοκίμασαν.

1                                                   τον άνθρωπο. 2……………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. Όταν ……………………… ………………….. από την εξοχή. 4…………… καμιά φορά……………………………..        τον άνθρωπο. 5. Εξαιτίας της διάταξης των στρατευμάτων μας ………………. τη μάχη. 6. Η οροσειρά μας ………………………. να δούμε τις λίμνες. 7.  Η ……………………………… των κεφαλαίων οδήγησε το εμπόριο σε μεγάλη ………….. ……. 8. Σας εκφράζω την        …………………………….         για την συμπεριφορά σας. 9. Το……………. οι νύχτες είναι …………………….     και οι μέρες ……………………… 10. Να ………………..την ………………………… και την …………………………….. 11. Η ……………….. παράδωσε τη βασιλεία στη……………………………….. 12.  …………………………………… λόγος είναι ………………….. 13.  …………………………. στη μητέρα είναι πάντα ………………………………….. 14. «Ουδέν …………………………       αμιγές ….. …………………..» 15.………………………………………………………………………………………………. ένα …………………………….. 16.Η ζωή του ανθρώπου …………………………. με το…………… του. 17. Πριν από την …………………………. του ήλιου θα               την πορεία μας. 18.Το κίνημα επιβλήθηκε ………………………… και όλοι το ……………………………..

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΤΩΝΥΜΑ: ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ, ΕΠΙΘΕΤΩΝ, ΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΚΛΙΤΩΝ

αντ. ουσ., 1 σελ

αντ. επιθέτων, 1 σελ.

αντ. ρημ., 1 σελ.

αντ. ακλ., 1 σελ.

Ομήρου Οδύσσεια Α΄ Γ., Ραψ. ε, στ. 57-165: Σχολιασμός – ανάλυση

ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1. «Ο Ερμής από τον Όλυμπο στην Ωγυγία» (57-84)
2α. «Ο Ερμής θαυμάζει την ομορφιά του νησιού» (85-95), 2β. «Η άφιξη του Ερμή στην Ωγυγία και η συνάντησή του με την Κ.» (96-107), 2γ. «Η ανακοίνωση της εντολής του Δία» (108-129), 2δ. «Η αντίδραση της Καλυψώς» (130-161)
3. «Ο Ερμής λέει τον τελευταίο λόγο και αναχωρεί» (162-165)

ΤΙ  ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ  Η  ΕΚΤΕΝΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΗΣ ΚΑΛΥΨΩΣ;

Η εκτενής περιγραφή του νησιού της Καλυψώς είναι μια επιβράδυνση, όμως είναι απαραίτητη γιατί :

• α) παρουσιάζει με λεπτομέρειες το σκηνικό που θα εξελιχθεί η δράση
• β) προβάλλει την αντίθεση της ευτυχισμένης Καλυψώς και του δυστυχισμένου Οδυσσέα
• γ) τονίζει τον πόθο του Οδυσσέα να γυρίσει στην Ιθάκη, χάνοντας αυτή την ομορφιά
• δ) είναι ευχάριστο διάλειμμα ανάμεσα στην ένταση του συμβουλίου και στην ένταση του διαλόγου που θα ακολουθήσει ανάμεσα στον Ερμή και την Καλυψώ.

ΠΩΣ Ο ΕΡΜΗΣ ΠΕΤΥΧΑΙΝΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ;

• α) Αρχικά, δείχνει ότι αυτός δεν ήθελε να κάνει ένα τόσο μακρινό ταξίδι ως το νησί της Καλυψώς κι έτσι δεν έχει την ευθύνη γι’ αυτή την πράξη (110-117)
• β) Παρουσιάζει τον Οδυσσέα ως τον πιο βασανισμένο από τους ήρωες του Τρωικού πολέμου, χωρίς να αναφέρει το όνομά του (118). Αν έλεγε το όνομα του Οδυσσέα ίσως θα πλήγωνε την ερωτευμένη Καλυψώ.
• γ) Μετά τον μακροσκελή πρόλογό του κι έχοντας προετοιμάσει ψυχολογικά την Καλυψώ, ανακοινώνει την εντολή του Δία με συντομία, χωρίς να αφήνει περιθώρια αντίδρασης (125-126)
• δ) Υπογραμμίζει τη δύναμη της μοίρας, στην οποία όλοι πρέπει να υπακούουν (127-129)
• ε) Αφαιρεί από την απόφαση του Δία τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει ο Οδυσσέας στο ταξίδι, γιατί δε θέλει να στεναχωρήσει την Καλυψώ.
• στ) Πριν φύγει, επαναλαμβάνει την εντολή του Δία και λέει στην Καλυψώ να πειθαρχήσει για να αποφύγει την οργή του πατέρα των θεών (163-165)

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ

α) Η Καλυψώ είναι ερωτευμένη με τον Οδυσσέα, στεναχωριέται, οργίζεται, αλλά τελικά υποτάσσεται στη βούληση του θεού-αφέντη.
β) Ο Ερμής θαυμάζει την ομορφιά του νησιού (85)
γ) Οι θεοί ανταλλάσσουν επισκέψεις (99,109)
δ) Η Καλυψώ είναι όμορφη, καλλίφωνη και ασχολείται με γυναικείες δουλειές (70-71)
ε) Η Καλυψώ προσφέρει περιποιήσεις στον Ερμή σαν αυτές που προσφέρουν οι άνθρωποι όταν φιλοξενούν κάποιον επισκέπτη (96-107)
στ) Οι θεοί νιώθουν συχνά ζήλια ο ένας για τον άλλο (132-133, 144)
ζ) Υπάρχει και στον κόσμο των θεών ιεραρχία.

ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ (FLASH BACK)
Έχουμε στην ενότητά μας σε δύο σημεία:
α) Ο Ερμής αναφέρεται στα βάσανα που έχει περάσει ο Οδυσσέας (117-124)
β) Η Καλυψώ μάς μεταφέρει 10 χρόνια πριν, όταν ο Οδυσσέας έφθασε στο νησί της (145-150)

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ: Προαναγγέλλονται : η επιστροφή του Οδυσσέα και τα βάσανά του κατά την επιστροφή (36-49, 127-129, 155-156, 161).

ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ 
α) 70, 93-95 : Η Καλυψώ τραγουδάει χαρούμενη, ενώ ο Οδυσσέας θρηνεί. Δε γνωρίζουν οι ήρωες την είδηση που φέρνει ο Ερμής και που θα αντιστρέψει την συναισθηματική τους κατάσταση.
β) 100-102 : Η Καλυψώ δηλώνει πρόθυμη να ικανοποιήσει κάθε αίτημα του Ερμή, χωρίς να ξέρει ότι ο θεός θα της ζητήσει να αποχωριστεί τον αγαπημένο της Οδυσσέα.

ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

κρατερός Αργοφονιάς (57) : τυπικό επίθετο
Ερμής, ψυχοπομπός κι Αργοφονιάς (85) : τυπικά επίθετα
ο νους του χόρτασε (86) : τυπική έκφραση
η Καλυψώ, αρχοντική θεά (89,96) : τυπικό επίθετο
μεγαλόψυχο Οδυσσέα (92) : τυπικό επίθετο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

1. Ερμής : υπάκουος απέναντι στον Δία (50). Ευαίσθητος και ρομαντικός, μιας και θαυμάζει το νησί της Καλυψώς (85-88). Εύστροφος και διπλωμάτης, αναγγέλλει στην Καλυψώ την απόφαση του Δία με εξαιρετικά προσεκτικούς χειρισμούς και περίτεχνο πρόλογο. Δε γίνεται σε καμία περίπτωση αντιπαθής στην Καλυψώ.
2. Καλυψώ : χαρούμενη κι εργατική (70-71), ευγενική και φιλόξενη (89-91, 96-108). Ερωτευμένη με τον Οδυσσέα και οργισμένη με τους θεούς (130-133, 140). Αισθάνεται αδικημένη και κάνει παράπονα (145-152). Στο τέλος είναι υποχωρητική μπροστά στον κίνδυνο να τιμωρηθεί από τον Δία.
3. Οδυσσέας (δε συμμετέχει, αλλά αναφέρεται) : Βρίσκεται σε μεγάλη απόγνωση και θλίψη (92-95), καθώς θέλει να γυρίσει στην οικογένειά του και την πατρίδα του. Τέλος, ο Ερμής και η Καλυψώ μιλώντας για τα κατορθώματα του Οδυσσέα, φανερώνουν ότι είναι γενναίος, υπομονετικός και αποφασιστικός (117-124, 145-150).

4. Η Κυριαρχία Της Θήβας Στην Ελλάδα -Ιστορία Α΄ Γυμνασίου: ΚΕΦ. 6: ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΚΑΜΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (431-362 π.Χ.)

1. 1ο POWERPOINT
2. 2ο POWERPOINT

1. Σχεδιάγραμμα
2. http://skapanefs.blogspot.gr/2012/02/blog-posthtml
3. ELLINIKOS POLITISMOS
4. Η Κυριαρχία Της Θήβας Στην Ελλάδα Απαντήσεις ερωτήσεων Ιστορίας Α΄ Γυμνασίου Ηγεμονικοί ανταγωνισμοί και κάμψη των ελληνικών πόλεων (431-362 π.Χ.) σχ. βιβλίο (σ. 94)

Ν. Γλ. Α΄ Γυμν., ενότ. 6η: «Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου»: links για μουσεία, παραδοσ. παιχνίδια, χαρακτηρ. περιγραφικών κειμ., σχεδ/μα για περιγραφή τοπίου, για περιγραφή ζώου, για τον ελεύθερο χρόνο, Το παιχνίδι στην Αρχ. Ελλάδα, αγαπημ. παιχνίδια εφήβων σε Powerpoint

Α. 1. Με αφορμή το 1ο κείμενο του σχολικού βιβλίου («Μουσεία του κόσμου«) συζητήσαμε για την περιήγησή μας σε μουσεία και χώρους πολιτισμού. Μέσω των ακόλουθων υπερσυνδέσμων, μπορείτε να περιηγηθείτε κι εσείς εικονικά στον Παρθενώνα και γενικά στην Ακρόπολη των Αθηνών, καθώς και στην Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό.
Περιήγηση στον Παρθενώνα – Κάντε κλικ εδώ

Περιήγηση στην Ακρόπολη των Αθηνών – Κάντε κλικ εδώ

Περιήγηση στην Καπέλα Σιστίνα – Κάντε κλικ εδώ

Ελγίνεια μάρμαρα – Κάντε κλικ εδώ

Στο ίδιο κείμενο του σχολικού βιβλίου υπάρχει αναφορά στα «ελγίνεια μάρμαρα». Για το ιστορικό της αφαίρεσής τους διαβάζουμε σχετικό άρθρο δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. – Κάντε κλικ εδώ

Α. 2. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: των: Χούσανλη Αναγνώστη & Αγαθαγγέλου Αναστασίας

Α. 3. Μια ακόμη ευχάριστη δραστηριότητα, που δίνει χαρά και υγεία σε όσους την ακολουθούν, είναι και η ορειβασία, στην ήπια τουλάχιστον μορφή της. Στο Αιγίνιο Πιερίας υπάρχει ένας πολύ δραστήριος Ορειβατικός Σύλλογος, που αριθμεί πολλά μέλη, ανάμεσά τους και παιδιά. Το τελευταίο τεύχος του περιοδικού που εκδίδει, του «Ορειβατώντας» μπορείτε να το δείτε εδώ.

ΣΤ.

1. Τα χαρακτηριστικά των περιγραφικών κειμένων: από τη φιλόλογο Γ. ΣΟΦΗ.

2. Υπενθυμίζουμε α) το γενικό σχεδιάγραμμα για περιγραφή τοπίου και παραθέτουμε και ένα σχεδιάγραμμα για ένα (σχετικό) συγκεκριμένο θέμα:

και β) το πολύ απλό σχεδιάγραμμα για περιγραφή ζώου:

3. Σχεδιάγραμμα για τον ελεύθερο χρόνο (από το http://alldayschool.blogspot.gr/2014/05/blog-post_13.html)

4. Εργασίες μαθητών μου σε powerpoint, οι οποίες περιγράφουν ένα αγαπημένο τους ηλεκτρονικό παιχνίδι.

1η: pong

2η: LOL

3η: Need for speed Most Wanted

5. Υλικό για τα παιχνίδια μπορεί να αντλήσει κανείς από μια εξαιρετική εργασία μαθητών Λυκείου (Α΄τάξη Λυκείου Μουζακίου) -με υπεύθυνη καθηγήτρια τη φιλόλογο Ευαγγελία Σώχαλη-, αν πατήσει to_paixnidi-sto-perasma_tou_xronou.

Με έναυσμα όλα τα παραπάνω, καθώς και το θέμα της διαθεματικής δραστηριότητας της ενότητας, ο μαθητής του Α2 του Γυμνασίου Κολινδρού, Μουχταρόπουλος Πέτρος, έγραψε το κείμενο που ακολουθεί με τίτλο: «Το παιχνίδι στην Αρχαία Ελλάδα». Είναι μάλλον σύντομο και αξίζει να το διαβάσετε:

εργασία Π.Μ._παιχνίδι στην αρχαιότητα κ.ά.π.