ΣΤΙΞΗ – Α. Η Γραμματικο-συντακτική λειτουργία της στίξης, Β. Η στίξη ως σχόλιο

ΣΤΙΞΗ

Το κυριότερο όργανο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων είναι ο λόγος, προφορικός και γραπτός. Στον προφορικό λόγο αποδίδουμε αποτελεσματικά το νόημα αυτών που θέλουμε να πούμε, χρησιμοποιώντας κατά την εκφορά των προτάσεων τον επιτονισμό (κύμανση της φωνής, χρωματισμός, ανύψωση ή κατέβασμα του τόνου) και τις παύσεις, μέσω των οποίων αποδίδονται τα συναισθήματα του ομιλητή, η διάθεσή του, η στάση του, η ψυχολογία του, αλλά και το είδος των προτάσεων που διατυπώνονται – ερωτηματικές, επιφωνηματικές κτλ.. Στο γραπτό λόγο όμως δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, δεν μπορούμε δηλαδή να παραστήσουμε αυτό που δείχνει η φωνή μας. Έτσι, στη θέση του επιτονισμού, χρησιμοποιούνται τα σημεία της στίξης, τα οποία είναι ο καθρέφτης του ηχοχρώματος του προφορικού λόγου στο γραπτό. Η στίξη διαδραματίζει επομένως σημαντικό ρόλο στην απόδοση του νοήματος, βοηθά ουσιαστικά στην κατανόηση του κειμένου και συμβάλλει καθοριστικά στην ποιότητα της επικοινωνίας. Δε χρησιμοποιείται αυθαίρετα στο λόγο αλλά υπακούει σε ορισμένους κανόνες, αν και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις προθέσεις του γράφοντος.

Κάποια σημεία στίξης παρουσιάζουν πολυσημία στη λειτουργία τους, δηλαδή ένα σημείο μπορεί να δηλώνει αρκετά διαφορετικά νοήματα ανάλογα με τη χρήση του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολυσημίας είναι το θαυμαστικό. Οι διαφορετικές χρήσεις του θαυμαστικού αντιστοιχούν σε διαφορετικούς τύπους διακύμανσης της φωνής στον προφορικό λόγο.

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δηλώσει την επιδοκιμασία του ομιλητή στα λεγόμενα, όπως:
«Η κοινωνική πολιτική της κυβέρνησης είναι αρκούντως ικανοποιητική!»

Μπορεί όμως και να χρησιμοποιηθεί με τον αντίθετο τρόπο, για να δηλώσει δηλαδή την αποδοκιμασία του προς τα λεγόμενα:
«Η κοινωνική πολιτική της κυβέρνησης είναι πραγματικά απαράδεκτη!»

Τα σημεία της στίξης διακρίνονται ως προς τη λειτουργία τους σε:
Συντακτικά, όταν χρησιμοποιούνται για να χωρίσουν το γραπτό λόγο σε μέρη, σε συντακτικές ενότητες.
Σχολιαστικά, όταν χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν στο γραπτό λόγο τις επιτονικές διακυμάνσεις της φωνής του ομιλητή. Όταν τα συναντάμε μ’ αυτό το ρόλο, κάνουμε λόγο για τη «στίξη ως σχόλιο». Ως τέτοια χρησιμοποιούνται κυρίως: το θαυμαστικό, το ερωτηματικό, τα αποσιωπητικά και τα εισαγωγικά αν και ο γράφων μπορεί να χρησιμοποιήσει ως σχόλιο οποιοδήποτε σημείο της στίξης.

Συντακτικά                                                            Σχολιαστικά
τελεία                                                                           θαυμαστικό
άνω τελεία                                                                   ερωτηματικό
διπλή τελεία                                                                αποσιωπητικά
κόμμα                                                                           εισαγωγικά
παύλα
διπλή παύλα
παρενθέσεις
αγκύλες

Α. Η Γραμματικο-συντακτική λειτουργία της στίξης

1. Τελεία (.)
   Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
   – το τέλος περιόδου
   – σύντμηση λέξεων
   – συντομογραφίες
2. Άνω τελεία (·)

Σημειώνεται για να δηλώσει:
– το τέλος ημιπεριόδου
Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και ολοκληρωμένο νόημα. Για να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και το τμήμα του λόγου που ακολουθεί.

3. Διπλή τελεία (:)
Χρησιμοποιείται για:
– να εισαγάγει παράθεμα
– να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων
– να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ.
– να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη ή είναι αποτέλεσμα της πρώτης
– να γίνει διάκριση μεταξύ θέματος και σχολίου σε κείμενα επιγραμματικού χαρακτήρα

4. Κόμμα (,)
Είναι ίσως το συχνότερο σημείο στίξης και χρησιμοποιείται:
– σε ασύνδετο σχήμα
– στην αρχή και το τέλος παρενθετικής πρότασης
– πριν και μετά την κλητική προσφώνηση
– στην παράθεση και την επεξήγηση
– στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκτός από τις ειδικές, τις ενδοιαστικές, τις πλάγιες ερωτηματικές και τις βουλητικές (όταν όμως αυτές χρησιμοποιούνται ως επεξηγήσεις, τότε το κόμμα μπορεί να σημειωθεί)

5. Παύλα (-)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
– την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο
– το διάστημα μεταξύ δυο ορίων
– την ένωση στοιχείων
– τη διάζευξη

6. Διπλή παύλα (- -)
Χρησιμοποιείται για:
– την οριοθέτηση παρενθετικών σχολίων
Τα σχόλια αυτά είναι επεξηγηματικά ή συμπληρωματικά και θεωρούνται αρκετά χρήσιμα ώστε να συμπεριλαμβάνονται στα γραφόμενα.

7. Παρενθέσεις ( ) και Αγκύλες ([ ] { } < >)
Σημειώνονται για να συμπεριλάβουν:
– παραπομπές
– πηγές παραθεμάτων
– επεξηγηματικά στοιχεία
– σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει αλλά είναι επουσιώδες

Β. Η στίξη ως σχόλιο
1.Θαυμαστικό (!)
Ως σχόλιο χρησιμοποιείται γενικά για να δώσει έμφαση στο συναίσθημα. Ειδικότερα, για να δηλώσει:
– θαυμασμό
– έκπληξη
– ειρωνεία
– απορία
– αμφισβήτηση
– αποφασιστικότητα
– ανησυχία
– για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο αλλά και αμφιβολία, υπερβολή, πάθος, φόβο, πόνο, χαρά, ελπίδα, κ.ά.
Παραδείγματα:
α) θαυμασμός: Εξαιρετική η ερμηνεία του ρόλου!
β) έκπληξη: Κανένας υπεύθυνος δε σκέφτηκε ότι τέτοιες παραγωγικές δραστηριότητες θα προκαλέσουν προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον! – Όταν το θαυμαστικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει έκπληξη σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.
Οι αποφάσεις λήφθηκαν δια βοής (!) στο Συνέδριο του κόμματος.
γ) ειρωνεία: Φαίνεται πως κανένας Γερμανός πολίτης δε γνώριζε την ύπαρξη στρατοπέδων συγκέντρωσης !
Σπουδαίος πολιτικός !!!
δ) απορία: Τι παράξενη συμπεριφορά!
ε) αμφισβήτηση: Πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράγματα!
στ) αποφασιστικότητα: Θέλω γράμματα! Αποκρίθηκε ο μικρός αυθόρμητα, μηχανικά, χωρίς να σκεφτεί τι έλεγε με το ίδιο πάντα αφαιρεμένο και παράξενο ύφος*.
ζ) ανησυχία: Από την εκπομπή ρύπων όμως, κινδυνεύουν και οι υπαίθριες αρχαιότητες!
η) για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο : Και όμως, ο πολίτης συχνά, εκλαμβάνει ως αληθινό το ψευδές, όταν αυτό προβάλλεται ως τέτοιο από τα ΜΜΕ!

Με την απλή συντακτική του χρήση το θαυμαστικό σημειώνεται:
– ύστερα από επιφωνήματα ή επιφωνηματικές φράσεις
– σε προστακτικές

2. Ερωτηματικό (;)
Ως σχόλιο, μπορεί να δηλώνει:
– προβληματισμό
– προτροπή
– ειρωνεία
– αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης
– αμφιβολία
– διατύπωση ρητορικής ερώτησης (ερώτησης δηλαδή της οποίας η απάντηση είναι αυτονόητη)
– πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη
αλλά και για να δείξει απειλή, να προκαλέσει το ενδιαφέρον, να δώσει παραστατικότητα.
Παραδείγματα:
α) προβληματισμό: Γιατί άραγε επιλέχτηκε μια εικόνα ως αφόρμηση και όχι ένα κείμενο;
β) προτροπή: Δεν πρέπει οι νέοι να συμμετέχουν ενεργητικά στις κοινωνικές διαδικασίες;
γ) ειρωνεία: Τέτοια ανασφάλεια νιώθουμε πια ως εθνικό σύνολο;
δ) αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης: Είναι παιχνίδι η ζωή;
ε) αμφιβολία: Ο κατάλληλος(;) άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. – Όταν το ερωτηματικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει αμφιβολία / αμφισβήτηση σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.

στ) διατύπωση ρητορικής ερώτησης: Δεν έχει πια αποδείξει η ζωή πώς η τεχνολογία έχει το πρόσωπο του Ιανού;
ζ) πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη: Δεν είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι η βλάβη στο φυσικό περιβάλλον είναι παράλληλα και ηθική βλάβη;

3. Αποσιωπητικά (…)
Ως σχόλιο ο γράφων τα χρησιμοποιεί για να δηλώσει:
– κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης
– στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του
– συγκίνηση
– ντροπή
– δισταγμό
– απειλή
– προβληματισμό
Παραδείγματα:
α) κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης: Παρά τα όσα είχαν ανακοινωθεί, ο υπουργός δεν παραβρέθηκε στη συνάντηση των συνδικαλιστών…
β) στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του: Γλώσσα είναι… ολόκληρος ο λαός σύμφωνα με τους Φλαμανδούς.
γ) συγκίνηση: Μέσα στην πικρή μοναξιά της φυλακής, έφερε ξάφνου στο μυαλό του τους πολιτικούς κρατούμενους άλλων εποχών… κι ένιωσε παράξενα συντροφευμένος για λίγο.
δ) ντροπή: Στην εποχή της κατανάλωσης, το μέτρο, κύρια φιλοσοφική αρχή των αρχαίων Ελλήνων, μας είναι πια ολωσδιόλου ξένο… τι να πει πια κανείς;
ε) δισταγμό: Η ατομική αντίσταση… ναι, να ηρωοποιείται, αλλά όχι να ιεροποιείται.
στ) απειλή: Λύματα, φυτοφάρμακα, σκουπίδια… ο πολιτισμός μας πολιορκείται ασφυκτικά από τα ίδια του τα απορρίμματα.
ζ) προβληματισμό: Ο ντόπιος τουρίστας αντιμετωπίζεται από την τουριστική βιομηχανία ρατσιστικά…

4. Εισαγωγικά (« »)
Ως σχόλιο, χρησιμοποιούνται δηλώνοντας:
– αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα
– μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου
– έμφαση
– αμφισβήτηση
– ειρωνεία
Παραδείγματα:
α) αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα, απαξίωση μιας έννοιας: Περιορισμένα «κέρδη» άφησε στο λαό μας η μεταναστευτική πολιτική που ακολούθησε ως τώρα.
β) μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου: Γερή «γροθιά» δέχτηκε ο αθλητισμός προχθές την Κυριακή από τη δράση ταραχοποιών στοιχείων στα γήπεδα.
γ) έμφαση: Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας τη λέξη «Ελευθερία».
δ) αμφισβήτηση: Έτσι, οι ντόπιοι πληθυσμοί σ’ αυτές τις χώρες του πλανήτη, έπεσαν θύματα της απληστίας των «πολιτισμένων» λευκών.
ε) ειρωνεία : Ο υπεύθυνος έφτασε στο χώρο με τη «συντροφιά» αστυνομικών δυνάμεων.

■ Νεοελληνική Γραμματική, Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2006
■ Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Γυμνασίου, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΟΕΔΒ, Έκδοση Α΄, Αθήνα 2006
■ Έκφραση Έκθεση, Ενιαίου Λυκείου, τεύχος Β΄, ΟΕΔΒ, Έκδοση Γ΄, Αθήνα 2004
■ Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Δομολειτουργική – Επικοινωνιακή, Χρ. Κλαίρης – Γ. Μπαμπινιώτης, γ΄ έκδοση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005
■ Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτης, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998
■ Εισαγωγή στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Στοιχεία Δημοσιογραφίας, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, ΥΑΠ Μέσης Εκπαίδευσης, Λευκωσία 2002

Πηγή : http://www.schools.ac.cy/

ΤΟ ΓΡΑΨΙΜΟ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

Κατά το γράψιμο πρέπει να ακολουθείτε σταθερά το σχέδιο που έχετε βάλει στη θεματική σας πρόταση και να περιλάβετε αρκετές λεπτομέρειες, ώστε να αναπτύξετε ικανοποιητικά την κεντρική σας ιδέα. Ο αναγνώστης θέλει να τον πληροφορήσετε τι λέει το βιβλίο σε κάθε κεφάλαιο. Γενικά θα πρέπει να συμπεριλάβετε τόσες λεπτομέρειες όσες είναι αρκετές να δώσουν στον αναγνώστη σας μια πλήρη και σύντομη γνώση του έργου.

Α. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

Η περίληψή σας, ιδιαίτερα εφόσον πρόκειται για περίληψη μεγάλου κειμένου, θα έχει κυρίως δύο μέρη:

ΜΕΡΟΣ 1: Εισαγωγή

Η εισαγωγή θα δίνει την ταυτότητα του έργου, το κύριο ή τα κύρια πρόσωπα και τη γενική δομή. Επίσης δείχνει την κεντρική σας ιδέα και τη θεματική σας πρόταση.

ΜΕΡΟΣ 2: Η περίληψη

Η περίληψη θα στηριχτεί στη θεματική σας πρόταση. Η ανάπτυξη του θέματός σας πρέπει να ακολουθεί τη μορφή του έργου που συνοψίζετε. Να θυμόσαστε πως ό,τι χαρακτηρίζει το θέμα σας ως θέμα είναι η κεντρική σας ιδέα –η ερμηνεία που δίνετε στο έργο εσείς– και οι θεματικές σας προτάσεις που δίνουν ενότητα στις παραγράφους σας. Θα πρέπει να μη ξεχνάτε ότι πρέπει

α) να ακολουθείτε πιστά το έργο που συνοψίζετε,

β) να γράφετε με σαφήνεια, ακρίβεια και με δικό σας τρόπο και

γ) να διαλέγετε μερικές λέξεις, φράσεις ή χωρία από το έργο, για να δώσετε στον αναγνώστη σας τουλάχιστον μια γεύση από το πρωτότυπο.

Β. ΠΕΡΙΛΗΨΗ κειμένου

Οι βασικές αρχές καθώς και τα βήματα που θα ακολουθήσετε και σε αυτή την περίπτωση θα είναι τα ίδια με αυτά για μια περίληψη λογοτεχνικού έργου.

Στην πραγματικότητα, για να έχετε επιτυχία στη συγγραφή μιας περίληψης ενός άρθρου, ενός δοκιμίου ή ενός αποσπάσματος επιστημονικού έργου, θα πρέπει προηγουμένως να έχετε ασκηθεί επαρκώς στη συγγραφή περιλήψεων λογοτεχνημάτων. Και στην περίπτωση αυτή το νόημα του κειμένου θα πρέπει να το αποδώσετε σύντομα (το νέο κείμενο θα κατέχει περίπου το 1/3 του μεγέθους του αρχικού), αφού έχετε επιλέξει το ουσιώδες από το επουσιώδες και με λόγο πυκνό.

Συγκεκριμένα η ενδεδειγμένη πορεία που θα πρέπει να ακολουθήσετε θα διακρίνεται από τα παρακάτω στάδια:

Πρώτο στάδιο

• Τα βασικά βήµατα για τη σύνταξη σωστής περίληψης είναι:
  1. Η προσεκτική ανάγνωση του κειµένου.
  2. Ο εντοπισµός του θεµατικού του κέντρου (δηλαδή του κύριου θέµατος του κειµένου). Σ’ αυτό µπορεί να σας βοηθήσει και ο τίτλος του κειµένου, αφού συχνά αυτός συνοψίζει το κύριο θέµα του κειµένου.
  3. Η µελέτη της δοµής κάθε παραγράφου του κειµένου, προκειµένου να κατανοήσετε τις ιδέες και τον τρόπο που αναπτύσσονται στο κείµενο. Σημειώνετε τις θεματικές προτάσεις των παραγράφων και τις σημαντικές λεπτομέρειές τους.
  4. Η υπογράµµιση των λέξεων – κλειδιών, των λέξεων δηλαδή που αποδίδουν βασικά νοήµατα του κειµένου.
  5. Η διάκριση των επιμέρους ενοτήτων και η καταγραφή του θέματός τους.
  6. Ο εντοπισμός των σχέσεων που υπάρχουν ανάμεσα στις ενότητες.
  7. Η γραφή σύντοµων πλαγιότιτλων σε κάθε παράγραφο -κυρίως: αν δεν υπάρχει θεματική πρόταση.
  8. Σημείωση των συνεκτικών λέξεων ή φράσεων με τις οποίες συνδέονται οι παράγραφοι μεταξύ τους, γιατί βοηθούν στην εύρεση των σχέσεων και την πορεία της σκέψης.
  9. Γραφή της περίληψης: αξιοποιώντας όλα τα παραπάνω.

Δεύτερο στάδιο

Αφού κρατήσετε τις παραπάνω σημειώσεις, τις οργανώνετε σε συνεχή λόγο με αλληλουχία και συνοχή.

• Πολύ απλά, ακολουθήστε τις οδηγίες που δίνονται στο παρακάτω βιντεάκι ενός-δυο λεπτών, για παιδιά του Δημοτικού: https://www.youtube.com/watch?v=irKFjxhBwxM.
• Πιο αναλυτικά ακολουθήστε τις παρακάτω οδηγίες:

1. Διαβάστε το κείμενο προσεκτικά. Ερμηνεύστε τις άγνωστες λέξεις. Αν βρείτε μεταφορικές εκφράσεις ερευνήστε τη σημασία που έχουν.
2. Όταν βεβαιωθείτε ότι καταλάβατε κάθε λεπτομέρεια, ξαναδιαβάστε το κείμενο για να συλλάβετε την κεντρική σκέψη. Ρωτήστε τον εαυτό σας «Για ποιο λόγο μας μιλάει το κείμενο; Τι τίτλο θα μπορούσα να δώσω, αν μου το ζητούσαν;». 
3. Αρχικά προτάξτε το θέμα και κατόπιν παρακολουθείστε τους συλλογισμούς του συγγραφέα που έχουν σκοπό να αποδείξουν το θέμα. Επιμένετε στην καταγραφή των σχέσεων μεταξύ των λεπτομερειών και της θεματικής πρότασης, των παραγράφων και της θεματικής ενότητας στην οποία ανήκουν και των ενοτήτων με το κεντρικό θέμα. Έτσι εξασφαλίζετε την ενότητα.
4. Διαβάστε και πάλι το κείμενο να βρείτε τα κύρια σημεία που στηρίζουν την κεντρική σκέψη. Καταγράψτε τα στη σειρά. Αφαιρέστε τις επεξηγήσεις, τα εισαγωγικά, τις μεταφορικές εκφράσεις και τις ασήμαντες λεπτομέρειες.
5. Σε γενικές γραμμές ακολουθείται το σχεδιάγραμμα της περίληψης, δηλαδή η σειρά των παραγράφων του κειμένου. Όταν υπάρχει αποσπασματικότητα στο κείμενο, π.χ. τα αίτια ενός προβλήματος αναφέρονται στη δεύτερη, την πέμπτη και την έβδομη παράγραφο του κειμένου, στην περίληψη ενδείκνυται να αλλάζει η σειρά των παραγράφων του κειμένου και να αποδίδονται όλα μαζί τα αίτια του προβλήματος. – Μην κατακερματίζετε το κείμενο της περίληψης σε πολλές επιμέρους παραγράφους. Είναι λάθος να επιχειρείται ο σχηματισμός περίληψης για καθεμιά από τις παραγράφους του κειμένου, και γιατί πολλά -ενδεχομένως μη σημαντικά- στοιχεία θα γραφούν αλλά και γιατί κινδυνεύει να χαθεί η αλληλουχία των νοημάτων και η συνοχή του κειμένου. Συνήθως το κείμενο της περίληψης αποτελούν μία έως τρεις παράγραφοι.
6. Να τηρείτε τη χρονική σειρά του αρχικού κειμένου. Τη χρονική σειρά των γεγονότων ή των ιδεών που ακολουθεί ο συγγραφέας στις παραγράφους πρέπει να ακολουθείτε και εσείς και στην περίληψη.
7. Συχνά, ο συγγραφέας απευθύνεται σε ανώνυμους ή και φανταστικούς αναγνώστες. Στο κείμενο του μπορεί είτε να ταυτίζεται με αυτούς χρησιμοποιώντας το «εμείς» είτε να αποστασιοποιείται από αυτούς χρησιμοποιώντας το «αυτοί». Αυτές οι διακρίσεις διατηρούνται μέσα στην περίληψη, όπως διατηρείται επίσης η οπτική γωνία του συγγραφέα, π.χ. αν ένας συγγραφέας αναφέρεται στους νέους σε γ΄ πρόσωπο, γιατί ο ίδιος δεν είναι πια νέος, δεν πρέπει, επειδή ο γράφων είναι νέος, να χρησιμοποιεί στην περίληψη του το «εμείς».
8. Συνοψίστε το κείμενο με δικά σας λόγια. Γράφετε σε πλάγιο λόγο και δικό σας λεξιλόγιο. (Συνήθως χρησιμοποιούμε τον πλάγιο λόγο. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνεται κατάχρηση του πλαγίου λόγου σε όλη την έκταση της περίληψης. Μπορεί κάποιος να ξεκινήσει μ’ αυτόν, να συνεχίσει σε ουδέτερο ύφος και σε γ’ ενικό πρόσωπο και να επαναφέρει τον πλάγιο λόγο στο τέλος ή σε κάποιο άλλο σημείο της περίληψης. Τονίζεται ότι εξίσου επιτυχημένα μπορεί να αποδοθεί η περίληψη ενός κειμένου σε ευθύ λόγο). Κάντε την περίληψή σας καθαρή, ομαλή έκθεση του ενός τρίτου ή τετάρτου του αρχικού κειμένου. Συγκρίνετε την περίληψή σας με το αρχικό κείμενο. Βεβαιωθείτε ότι είναι μια καλή ερμηνεία του. Βεβαιωθείτε επίσης ότι δεν έχετε αφαιρέσει καμιά σπουδαία ιδέα. Αν έχετε εκφράσει μια γνώμη ή κρίνατε ένα γεγονός που δεν δίνεται στο πρωτότυπο, διαγράψτε το.
9. Δε σχολιάζετε και δεν αναλύετε το κείμενο. Η περίληψη έχει πληροφοριακό ύφος (τυπικό, απρόσωπο) και δεν σχολιάζει το κείμενο. (Απέχουμε από κάθε είδους κριτική ή σχολιασμό ή αξιολόγηση του αρχικού κειμένου. Ασχέτως αν συμφωνούμε ή όχι με τις απόψεις του συγγραφέα, δεν χρησιμοποιούμε στην περίληψη πρόσθετα στοιχεία που δεν υπάρχουν στο κείμενο ούτε σχόλια, επιδοκιμαστικά ή αποδοκιμαστικά).
10. Αξιοποιείστε το κατάλληλο λεξιλόγιο, το οποίο προσαρμόζεται κάθε φορά στο συγκεκριμένο κείμενο και εκφράστε όλες τις σκέψεις σας σε κυριολεκτική γλώσσα.
11. Συμπυκνώστε την περίληψή σας όσο μπορείτε περισσότερο, χωρίς να θυσιάζετε την καθαρότητα ή να απορρίψετε κανένα ενδιαφέρον σημείο. Αν έχετε περιλάβει μερικές ασήμαντες λεπτομέρειες, διαγράψτε τις. Αν έχετε εκφράσει μερικές ιδέες δύο φορές, αφαιρέστε τις. Αν μπορείτε να αντικαταστήσετε μια δευτερεύουσα πρόταση με μια φράση ή μια λέξη που να εκφράσει αυτό που θέλετε εξίσου καθαρά, κάντε το.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΥΚΝΩΣΗΣ

α) απαλοιφή ονοματικών ή άλλων προσδιορισμών (π.χ. η όμορφη πόλη = η πόλη)

β) απόδοση εννοιών της ίδιας οικογένειας μ έναν περιεκτικό όρο (π.χ. οι εφημερίδες, τα περιοδικά, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο = τα μέσα μαζικής ενημέρωσης)

γ) αντικατάσταση μιας σειρά ενεργειών από μια φράση που συνοψίζει την όλη πράξη (π.χ. ξύπνησε, σηκώθηκε από το κρεβάτι, ντύθηκε, πλύθηκε, έφαγε γρήγορα το πρωινό του, πήρε τη τσάντα του κι έφυγε για το σχολείο = ετοιμάστηκε και πήγε στο σχολείο)

δ) αντικατάσταση μιας περιόδου από τη λεκτική πράξη που δηλώνει (π.χ. Η μητέρα του Νίκου είπε στον καθηγητή της τάξης ότι στο γιο της έτυχε μια οικογενειακή υποχρέωση, κοιμήθηκε αργά και γι’ αυτό δεν ήρθε στο σχολείο τη Τρίτη = Η μητέρα του Νίκου δικαιολόγησε τις απουσίες του γιου της)

ε) η σύμπτυξη στην ίδια περίοδο των νοημάτων δύο ή περισσότερων παραγράφων, στις οποίες παρατηρείται συνάφεια ως προς το περιεχόμενο, μέσω δευτερευουσών προτάσεων.

στ) αντικατάσταση δευτερευουσών προτάσεων από μετοχές (π.χ. Συχνά οι πολιτικοί συνδέονται με διαπλεκόμενα συμφέροντα, γεγονός που τροφοδοτεί αφορμή για ποικίλες αντιδράσεις = προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις)

12. ΑΡΧΗ: µε αναφορά στο κείµενο/συγγραφέα ή απευθείας· αρχίζουμε με τη φράση: «ο συγγραφέας/ αρθρογράφος τον κειμένου αναφέρει /ται, παρουσιάζει, προβάλλει, προβληματίζεται, τονίζει, επισημαίνει, αναφέρει, περιγράφει, σημειώνει, σχολιάζει κτλ…». Ακολουθεί το θεματικό κέντρο του κειμένου, με το οποίο ολοκληρώνεται η περίοδος.

Δόκιμες – Στερεότυπες ενάρξεις περιληπτικού κειμένου

• Ο δημοσιογράφος στο άρθρο του καταγράφει τον προβληματισμό του αναφορικά…
• Ο συγγραφέας αναφερόμενος στο ρόλο που διαδραματίζει (η τηλεόραση)
• αναγνωρίζει…
• Το άρθρο αυτό θίγει το πολυσυζητημένο (πολύκροτο θέμα)…
• Ο δημοσιογράφος με αφορμή (την παράδοση στις αστυνομικές αρχές χρηματικού ποσού από νεαρό μετανάστη) διαπιστώνει ότι…
• Ο συντάκτης του παρόντος κειμένου τονίζει…
• Στο κείμενο αυτό υποστηρίζεται ότι…
• Στο κειμενικό αυτό απόσπασμα εκφράζεται η άποψη ότι…
• Στο δοκιμιακό αυτό κείμενο ο συγγραφέας πραγματεύεται…
• Σύμφωνα με το άρθρο…
• Ο επιφυλλιδογράφος εκφράζει την άποψη να προσεγγίσει…
• Κατά το συγγραφέα η πρωτοφανής έξαρση…
• Ο κειμενογράφος διαπιστώνοντας την κρίση που διέρχεται η σύγχρονη κοινωνία (…) επιχειρεί …
• Η θέση του συγγραφέα είναι…
• Στο δημοσίευμα αυτό ο αρθρογράφος υπερασπίζεται την άποψη…
• Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο συγγραφέας διαπιστώνει , προσεγγίζει, φωτίζει , διερευνά…
• Ο δοκιμιογράφος του αποδεικτικού αυτού δοκιμίου επιχειρηματολογεί…
• Το πρόβλημα που απασχολεί το συγγραφέα…
• Ο συγγραφέας στο άρθρο του αναφέρεται στο επίμαχο ζήτημα…
• Σε πρόσφατο δημοσίευμα του Τύπου προβάλλεται…
• Ο συγγραφέας διατυπώνει την άποψη ότι…

 Δεύτερη περίοδος: Αποτελεί την περιληπτική διατύπωση της πρώτης παραγράφου.

i) Συνδέεται με την πρώτη περίοδο με τη χρήση μια διαρθρωτικής λέξης ή φράσης.

ii) Έπειτα καταγράφουμε συνοπτικά το περιεχόμενο της πρώτης παραγράφου.

π.χ.: Αρχικά (πρώτα πρώτα, στην αρχή) ο συγγραφέας επισημαίνει / υποστηρίζει / διαπιστώνει / εκτιμά…

13. Επόμενες περίοδοι: Συνεχίζετε με τον ίδιο τρόπο για όλες τις επόμενες παραγράφους με βάση τον πλαγιότιτλο και τις σημειώσεις κάθε παραγράφου. Ο λόγος πρέπει να είναι συνεχής και να διασφαλίζεται η αλληλουχία και η συνοχή των νοημάτων με τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις.

• π.χ.: Στη συνέχεια, κατόπιν, επίσης τονίζει, παράλληλα επισημαίνει, προσθέτει ακόμα, επιπλέον υποστηρίζει, αντίθετα προβάλλει…

14. Την τελευταία παράγραφο του αρχικού κειμένου τη διαμορφώνετε σε πρόταση κατακλείδα της περίληψης, αρχίζοντας με την κατάλληλη έκφραση.

π.χ. Ο συγγραφέας του κειμένου καταλήγοντας, συμπεραίνει… κτλ.

15. Τηρείτε τις αναλογίες, ώστε τα μέρη του αρχικού κειμένου να έχουν ανάλογη έκταση στην περίληψη. Αυτό βέβαια εξαρτάται από τη σπουδαιότητά τους.

Ο λόγος πρέπει να είναι συνεχής. Χρησιµοποιείστε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις ή φράσεις για να συνδέσετε οµαλά τις ιδέες-πληροφορίες και να δηµιουργήσετε ένα κείµενο µε συνοχή και αλληλουχία νοηµάτων. Προσέξτε τη διάρθρωση του κειμένου της περίληψης με την επιλογή των κατάλληλων διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων. Διάφορα επιρρήματα, σύνδεσμοι, εξαγγελτικές ή συγκεφαλαιωτικές προτάσεις, που υπάρχουν στο αρχικό κείμενο, πρέπει να επισημαίνονται, να αποκωδικοποιούνται και να λαμβάνονται υπ’ όψιν απ’ αυτόν που γράφει την περίληψη, επειδή δίνουν πληροφορίες για την εσωτερική σύνδεση του κειμένου καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η επιχειρηματολογία. Ακόμα, λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν αιτία, συνέπεια, αντίθεση, προϋπόθεση κ.λπ. πρέπει να τοποθετούνται εύστοχα και από αυτόν που καλείται να αποδώσει την περίληψη ενός κειμένου, ανάλογα βέβαια με το νόημα, ώστε να διασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή συνοχή του περιληπτικού κειμένου.

π.χ. Επίσης τονίζει, παράλληλα επισημαίνει, προσθέτει ακόμα, αντίθετα προβάλλει, επιπλέον υποστηρίζει κτλ.

16. Αποφεύγετε την υπερβολική αφαίρεση και τις γενικεύσεις. Σε γενικές γραμμές στην περίληψη αποφεύγουμε:

1. τα παραδείγματα, την απαρίθμηση εννοιών και τα ασύνδετα οχήματα, που διευκρινίζουν φαινόμενα και καταστάσεις
2. τις ερωτήσεις, ευθείες ή πλάγιες (ο λόγος μας γίνεται συντομότερος, αν παρουσιάσουμε αμέσως την απάντηση που δίνεται στο κείμενο ή έστω εννοείται)
3. τα καλολογικά στοιχεία (παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά.), τις παρενθετικές προτάσεις, τις επεξηγήσεις
4. τις συγκρίσεις και τις αναλογίες
5. τις τυχόν νοηματικές επαναλήψεις του κειμένου.

17. Βεβαιωθείτε ότι η δομή των προτάσεων, η γραμματική χρήση, ο συλλαβισμός και η στίξη στην περίληψή σας είναι σωστές.

18. Χρήσιμα ρήματα για την περίληψη κειμένου είναι τα εξής:

αναφέρει, -εται	θεωρεί	διαμαρτύρεται
επισημαίνει, -εται	διατείνεται	προτείνει, -εται
αναλύει ,-εται	προσθέτει	προτρέπει
υποστηρίζει,-εται	διατυπώνει, -εται	διαπιστώνει
ισχυρίζεται	εξηγεί	κλείνει
τονίζει, -εται	αντικρούει, -εται	καταλήγει
υπογραμμίζει,-εται	καταγγέλλει	συμπεραίνει
διευκρινίζει, -εται	απευθύνεται	θίγει το θέμα
υπαινίσσεται	δηλώνει, -εται	διακρίνει,-εται
παρουσιάζει,-εται

19. ΠΡΟΣΟΧΗ: Η περίληψή σας δεν πρέπει να υπερβαίνει τον αριθμό των λέξεων που ορίζεται. (Υπενθυμίζουμε: σε περίπτωση που δεν ορίζεται αριθμός λέξεων, η έκταση της περίληψης είναι περίπου στο 1/3 του κειμένου).

20. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ διαβάστε τις 2 σελίδες που ακολουθούν στο συνημμένο αρχείο:

Αξιολ. περίληψης (από φροντ.-αναλυτικά).

Κατάδυση στη λίμνη της ομορφιάς – αξιοποιώντας το εκπαιδευτικό δράμα στη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης (Α.Αυδή, Μ.Καραπαναγιωτίδου)

Drama in Education

ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

1η διδακτική ώρα

Παιχνίδι: Κάτω από το βλέμμα των άλλων

− Περπατούν όλοι συγχρόνως με μουσική. Μετά περπατούν όλοι συγχρόνως χωρίς μουσική.

− Χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η μια ομάδα περπατάει, ενώ η άλλη παρατηρεί αυτούς που περπατούν.

− Περπατάει ο ένας μετά από τον άλλο μπροστά σε ένα μεγάλο καθρέφτη.

− Μια γυναίκα περνάει μπροστά από ένα καφενείο όπου κάθονται άντρες.

− Μια γυναίκα φτάνει αργοπορημένη σε μια δεξίωση. Βλέμματα γυναικών και αντρών.

− Ένας άντρας περνάει μπροστά από μια φεμινιστική συγκέντρωση.

Ύστερα από κάθε δραστηριότητα τα μέλη της ομάδας καλούνται να εκφράσουν συναισθήματα, σκέψεις και σχόλια. Στο τέλος συζητούν σχετικά με το πώς επιδρά πάνω μας το βλέμμα των άλλων.

Αφήγηση

Η ιστορία με την οποία θα ασχοληθούμε αφορά μια νέα 15-16 ετών που είναι όμορφη, αλλά δεν είναι καλλονή. Ας προσπαθήσουμε να τη γνωρίσουμε. Και πρώτα πρώτα ας τη δούμε.

Δημιουργία της νέας

Τα μέλη της ομάδας καλούνται να φανταστούν τη νέα, να την περιγράψουν προφορικά ή γραπτά και να τη ζωγραφίσουν. Αρχίζουν να φαντάζονται τη νέα σε σχέση με το πώς προσλαμβάνεται από τις αισθήσεις και σταδιακά δημιουργούν την προσωπικότητά της. Προτείνεται η εξής διαδικασία:

• Όσοι συμμετέχουν χωρίζονται σε δύο ομάδες και συζητούν πώς προσλαμβάνει τη νέα η όραση. Η πρώτη ομάδα περιγράφει και ζωγραφίζει το πρόσωπο της νέας (μάτια, φρύδια, μύτη, στόμα, μαλλιά, κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό). Η δεύτερη ομάδα περιγράφει και ζωγραφίζει το σώμα της νέας (ανάστημα, λαιμό, πλάτη, στήθος, χέρια, πόδια, κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό).
• Οι δύο ομάδες συνθέτουν πρόσωπο και σώμα και συνδημιουργούν τη συνολική εικόνα της νέας και την προσωπικότητά της. Συζητούν πώς προσλαμβάνει τη νέα η ακοή (φωνή, γέλιο, τραγούδι), η όσφρηση (το άρωμα της νέας), η αφή (το δέρμα της νέας, η αίσθηση που αφήνει όταν την αγγίζεις), η γεύση (αν ήταν γεύση, τι γεύση θα ήταν;). Συζητούν επίσης ποια στοιχεία της φύσης (νερό, φωτιά, γη, αέρας) είναι πιο έντονα σε αυτή τη νέα. Της δίνουν το κατάλληλο όνομα.

Αφήγηση

Η νέα αναζητά τον εαυτό της. Το ερώτημα «Ποια είμαι» την απασχολεί διαρκώς και εμφανίζεται συχνά στη σχέση της με το άλλο φύλο, με τις φίλες της, με τον κοινωνικό της περίγυρο. Νιώθει σαν χαμένη. Δεν ξέρει από πού να αρχίσει. Ένα βράδυ όμως, διαβάζοντας ένα μυθιστόρημα, βρήκε τον τρόπο να αρχίσει να απαντά ή τουλάχιστον να ερευνά αυτό το ερώτημα. Μια γυναίκα ρώτησε τον ήρωα του μυθιστορήματος: «Ποιος είστε;» Κι εκείνος της είπε: «Επιτρέψτε μου… να σας απαντήσω με τον κλασικό τρόπο και να σας αφηγηθώ μια ιστορία». Η νέα σκέ- φτηκε ότι η τέχνη της αφήγησης αποκαλύπτει με μια ιστορία το νόημα των συμβάντων που αλλιώς θα παρέμεναν μια αφόρητη σειρά ασύνδετων επεισοδίων.

Ποια είναι η δική μου ιστορία, αναρωτήθηκε. Πολλά πράγματα βέβαια θα συνέθεταν τη δική της ιστορία, αλλά από κάπου χρειαζόταν να αρχίσει, αν ήθελε να την αφηγηθεί τουλάχιστον στον εαυτό της. Και αν ήθελε να είναι ειλικρινής, το θέμα που τον τελευταίο καιρό την προβλημάτιζε ιδιαίτερα ήταν η ομορφιά. Ίσως λοιπόν χρειαζόταν να αρχίσει την ιστορία της με το θέμα της ομορφιάς – της δικής της ομορφιάς ή μη ομορφιάς, και πώς αυτή επηρεάζει την «ιστορία» της με τους άλλους. Κάθε βράδυ κατέγραφε στο ημερολόγιό της τις σκέψεις της και τα ερωτήματα που την απασχολούσαν. Τι να έγραφε λοιπόν στο ημερολόγιο αυτό;

2η διδακτική ώρα

Ημερολόγιο

Όσοι συμμετέχουν συζητούν σε ζευγάρια τις σκέψεις και τα ερωτήματα που απασχολούν τη νέα σχετικά με το θέμα της ομορφιάς και τα καταγράφουν. Διαβάζονται τα κείμενα.

Αφήγηση

Εκείνο το βράδυ η νέα έγραψε τις σκέψεις της στο ημερολόγιό της κι έπειτα έψαξε στη βιβλιοθήκη με την ελπίδα ότι θα έβρισκε κάποιο βιβλίο που θα έδινε απαντήσεις στα ερωτήματά της. Ήταν τυχερή. Ένα καινούργιο βιβλίο τράβηξε την προσοχή της: Ιστορία της ομορφιάς. Το άνοιξε και άρχισε να διαβάζει. Διάβαζε, διάβαζε ώρες. Ούτε κατάλαβε πώς την πήρε ο ύπνος. Και τότε είδε ένα παράξενο όνειρο. Καθόταν, λέει, δίπλα σε μια λίμνη. Στα γαλήνια και διάφανα νερά της καθρεφτιζόταν το ψηλό βουνό που ορθωνόταν πίσω της και το γαλάζιο του ουρανού. Σηκώθηκε όρθια για να δει καλύτερα και τότε είδε τη μορφή της να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης. Της φάνηκε πως της έγνεφε, πως της κουνούσε το χέρι, πως την καλούσε. Μα ποια ήταν λοιπόν αυτή η νέα που της έμοιαζε τόσο αλλά δεν ήταν αυτή; Η μορφή τής έτεινε το χέρι. Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό, σκέφτηκε η νέα, θα πάω να ξεδιαλύνω το μυστήριο. Έπεσε στη λίμνη και άρχισε να κολυμπάει προς το μέρος της. Καθώς όμως την πλησίαζε, η μορφή έκανε μια βουτιά και εξαφανίστηκε. Η νέα ακολούθησε το παράδειγμά της. Ήταν μια περίεργη βουτιά. Είχε την αίσθηση ότι προχωρούσε σε ένα σκοτεινό διάδρομο.

Ο σκοτεινός διάδρομος

Όσοι συμμετέχουν σχηματίζουν με τα σώματά τους ένα διάδρομο. Περνούν όλοι, ο ένας μετά τον άλλο, με κλειστά μάτια από το διάδρομο, ενώ ακούγεται ατμοσφαιρική μουσική.

Αφήγηση

Ο σκοτεινός διάδρομος την έβγαλε μπροστά σε ένα μεγάλο κτίριο. Στους τοίχους του κτιρίου ήταν αναρτημένες τέσσερις γιγαντοαφίσες, σαν αυτές που διαφημίζουν κινηματογραφικά έργα. Παρατήρησε τις αφίσες και διάβασε τους τίτλους των έργων:

1. Ωραία Ελένη Ι.
2. Ωραία Ελένη ΙΙ.
3. Η ομορφιά του κόσμου.
4. Ανοίγει η ομορφιά όλες τις πόρτες;

Κάθε αφίσα απεικόνιζε μια σκηνή από το έργο που διαφήμιζε. Ξαφνικά πρόσεξε κάτι παράξενο. Σε όλες τις αφίσες η γυναικεία μορφή ήταν η ίδια. Ο εαυτός της; Δεν ήταν σίγουρη, αλλά η μορφή τής έμοιαζε πολύ. Και τότε συνέβη κάτι περίεργο. Όλες οι αφίσες, η μια μετά την άλλη, άρχισαν να ζωντανεύουν. Καθεμιά ξετύλιγε τη δική της ιστορία.

3η διδακτική ώρα

Ακίνητες εικόνες-στιγμιότυπα: Στον τόπο όπου η νέα είναι το πρότυπο της ομορφιάς

Δίνονται στις ομάδες τέσσερα κείμενα που αντιστοιχούν στους παραπάνω τίτλους. Με αφορμή τους τίτλους και τα κείμενα, οι ομάδες καλούνται να εστιαστούν σε ένα θέμα που αφορά την ομορφιά. Κάθε ομάδα δημιουργεί την εικόνα της αφίσας και τη ζωντανεύει για λίγο με κίνηση και λόγο. Οι ομάδες μπορούν να χρησιμοποιήσουν ένα απόσπασμα του κειμένου στη σκηνή τους. Κατά την παρουσίαση σχολιάζεται το νόημα των εικόνων και των σκηνών.

Δίνονται τα παρακάτω κείμενα:

1. Ωραία Ελένη Ι (Απόσπασμα από την Ελένη του Ευριπίδη

Βαρύ κι ασήκωτο φορτίο η ομορφιά.

Μακάρι να ξεθώριαζε η όψη μου

Και να γινόμουν άσχημη.

…

Με τα κάλλη άλλες είναι ευτυχισμένες,

Μα για μένα σταθήκανε ο χαμός μου.

 

2. Ωραία Ελένη ΙΙ (Απόσπασμα από την Ελένη του Ρίτσου)

Κείνο το δείλι,

τριγυρισμένη απ’ τις ατέλειωτες κραυγές των πληγωμένων, απ’ τις ψιθυριστές κατάρες των γερόντων και το θαυμασμό τους,

μέσα στη μυρωδιά ενός γενικού θανάτου που, στιγμές στιγμές, λαμπύριζε πάνω σε μιαν ασπίδα ή στην αιχμή ενός δόρατος ή στη μετόπη

ενός αμελημένου ναού ή στον τροχό ενός άρματος ανέβηκα μόνη

στα ψηλά τείχη και σεργιάνισα, μόνη, ολομόναχη, ανάμεσα

σε Τρώες και Αχαιούς, νιώθοντας τον αγέρα να κολλάει επάνω μου

τα λεπτά πέπλα μου, να ψαύει τις θηλές μου, να κρατάει το σώμα μου ακέριο ντυμένο κι ολόγυμνο, μόνο με μια φαρδιά, ασημένια ζώνη

που ανέβαζε τα στήθη μου ψηλά −

έτσι ωραία, ανέγγιχτη, δοκιμασμένη,

την ώρα που μονομαχούσαν οι δύο αντεραστές μου και κρινόταν η τύχη

του πολυχρόνιου πολέμου.

3. Η ομορφιά του κόσμου (Απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη Στου Χατζηφράγκου)

… Ο Τζώνης, στο κατώφλι του, αψηφώντας ολάκερη την πλάση, έβγαλε τη φυσαρμόνικά του κι αρχίνισε να παίζει εκείνο τον πεταχτό σκοπό. Αυτόν είχε καταλήξει να διαλέξει, αφού παιδεύτηκε όλη νύχτα. Η αγάπη θέλει χαρά, όχι μελαγχολίες.

Η κυρία, μες στην καρότσα, ήταν ντυμένη ολόιδια όπως χτες, φιογκάκια, κορδελάκια, πλισεδάκια, μόνο πως όλα, φουστάνι, τόκα, ομπρελίνο, αντί θαλασσιά, ήτανε κίτρινο λεμονί. Κι εκείνο το συννεφάκι, ψηλά στον ουρανό, γύριζε σήμερα στο χρυσαφί. Καθότανε με το πρόσωπο μισογυρισμένο προς τα εδώ, ακίνητη κάτω απ’ τ’ ανοιχτό λεμονί ομπρελίνο. Τα μεγάλα κουκλίστικα μάτια της, φουντουκιά με χρυσαφιές κουκκίδες, λες και κοιτάζανε δίχως να βλέπουνε τίποτα, δίχως τίποτα να αποτυπώνουν. Δε γύρισε να δει τον Τζώνη, μπορεί και να μην άκουγε τη φυσαρμόνικα. Τα πράγματα του κόσμου περνούσανε πάνωθέ της δίχως να την αγγίζουν. Τίποτα δε σάλευε στο πρόσωπό της, τα ματόφυλλά της δεν παίξανε ούτε μια φορά. Έδινε την εντύπωση της αυτάρκειας, της αυτοτέλειας − όπως ταιριάζει να ’ναι η απόλυτη ομορφιά. Δεν καμάρωνε, όχι δεν καμάρωνε. Ήτανε σαν να κοίταζε μέσα σ’ ένα καθρέφτη και να διαπίστωνε, ψυχρά, τη μοναδικότητά της, έχοντας συναίσθηση πως δεν υπάρχει τίποτα το ενδιαφέρον πέρα από τον εαυτό της. Όχι εγωισμός ή αυταρέσκεια: η ολοκλήρωση, το τέλειο, που δεν είχε καμιά επιθυμία. Κάτι σα Νιρβάνα. Και στο μεταξύ, ο Τζώνης δώσ’ του κι έπαιζε τον πεταχτό σκοπό στη φυσαρμόνικα…

Ξαφνικά ο Τζώνης σταμάτησε να παίζει, σηκώθηκε, έβαλε τη φυσαρμόνικα στην τσέπη του και, βιαστικά πήγε στην καρότσα και γονάτισε με το ένα γόνατο προς το μαρσπιέ. Σήκωσε τα μάτια του στο πρόσωπό της

− Vous permettez madame.

Έπαιξε τα ματόφυλλά της μια φορά…

Και με το μανίκι του σφούγγισε τα λουικένζ γοβάκια της, που είχανε ασπρίσει από τον άμμο. Ύστερα σηκώθηκε, έκανε με αξιοπρέπεια μια ρεβερέντζα και τραβήχτηκε πιο πέρα. Τα ματόφυλλά της δεν ξαναπαίξανε.

− Κοίτα, κοίτα, κυρία Μερόπη μου.

− Τι έγινε; Τι έγινε;

− Της φίλησε τα ποδάρια.

Αφήγηση

Αυτές κι άλλες σκέψεις έκανε η νέα ζώντας για λίγες στιγμές σε έναν κόσμο όπου ήταν το πρότυπο της ομορφιάς. Ξαφνικά ο τοίχος του κινηματογράφου άνοιξε και κάτι σαν κύμα αισθάνθηκε να την παρασέρνει σε ένα μακρύ διάδρομο, γεμάτο εικόνες από γυναικείες μορφές. Τις παρατήρησε μία μία με ενδιαφέρον και απορία.

Ο διάδρομος της γυναικείας ομορφιάς

Όσοι συμμετέχουν σχηματίζουν ένα διάδρομο με τα σώματά τους. Καθένας κρατάει μια φωτογραφία που απεικονίζει μια γυναίκα που θεωρήθηκε πρότυπο ομορφιάς στον τόπο της και στην εποχή της. Σχηματίζεται έτσι μέσα στο διαδρομο ένα πανόραμα γυναικείας ομορφιάς ανά τους αιώνες σε διάφορα μέρη του κόσμου. Περνούν από το διάδρομο όλοι, ο ένας μετά τον άλλο, με συνοδεία μουσικής. Μετά καταθέτουν τις εντυπώσεις και τα σχόλιά τους.

4η διδακτική ώρα

Αφήγηση

Ο διάδρομος αυτός οδήγησε τη νέα πίσω στον κόσμο της. Και ωστόσο ο κόσμος αυτός σαν να είχε αλλάξει. Καθώς περιπλανιόταν σε γνώριμα μέρη, χαζεύοντας βιτρίνες, περιοδικά στα περίπτερα, αφίσες στους δρόμους, αντιλήφθηκε ότι κάτι περίεργο συνέβαινε. Οι γυναικείες μορφές που προβάλλονταν ήταν διαφορετικές από αυτές που συνήθως έβλεπε μέχρι τώρα. Τότε έπεσε η ματιά της στο εξώφυλλο ενός περιοδικού που έδειχνε φωτογραφίες από τα αποτελέσματα των καλλιστείων. Η έκπληξή της ήταν μεγάλη. Η γυναίκα που πήρε το πρώτο βραβείο ήταν… (Επιλέγουμε και δείχνουμε την εικόνα μιας γυναίκας που δεν μπορεί να θεωρηθεί όμορφη σύμφωνα με τα σημερινά πρότυπα.) Η νέα στάθηκε πολλή ώρα μπροστά στη φωτογραφία. Διάφορες σκέψεις περνούσαν από το μυαλό της. Τελικά κατάλαβε ότι η ίδια απείχε πολύ από αυτό το πρότυπο ομορφιάς που φαίνεται ότι επικρατούσε τώρα στον τόπο της.

− Μήπως είμαι λοιπόν άσχημη; Πώς θα είναι η ζωή μου τώρα, αναρωτήθηκε.

Σκηνές-παρακολούθηση σκέψης: Στον τόπο όπου η νέα απέχει από το πρότυπο της ομορφιάς

Τρεις ομάδες δημιουργούν σκηνές που παρουσιάζουν τη σχέση της νέας με τις φίλες της, με το άλλο φύλο και με άτομα από τον κοινωνικό της περίγυρο. Η τέταρτη ομάδα αναλαμβάνει να γράψει ένα γράμμα που υποτίθεται ότι γράφει ένας νέος σε ένα φίλο του σχετικά με τον έρωτά του για την κοπέλα αυτή (που απέχει από το πρότυπο της ομορφιάς).

Αφήγηση

Είχε ενδιαφέρον η περιπέτειά μου σ’ αυτό το γνωστό-άγνωστο κόσμο, σκέφτηκε η νέα. Τι να κάνω όμως μέσα στη ρευστότητα αυτή; Υπάρχουν τρόποι για να αναδυθεί η ομορφιά μου σε όποιον κόσμο κι αν βρίσκομαι;

Κύκλος σκέψεων

Όλοι σε κύκλο. Ο καθένας λέει μια φράση, μία σκέψη που θα μπορούσε να κάνει η νέα.

Αφήγηση

Αυτές τις φωνές άκουσε η νέα. Και όταν ακούστηκε και η τελευταία φωνή, είδε από μακριά τη νέα που της έμοιαζε να κολυμπάει και να την καλεί. Την πλησίασε, άπλωσε το χέρι προς το μέρος της και αισθάνθηκε να γίνεται ένα μαζί της. Τότε η νέα έδωσε μια δυνατή ώθηση και αναδύθηκε στην επιφάνεια της λίμνης.

Ημερολόγιο

Την άλλη μέρα η νέα, ύστερα από αυτό το παράξενο όνειρο, είχε να γράψει πολλά στο ημερολόγιό της. Τι να έγραψε άραγε; Απάντησε σε κάποια από τα ερωτήματα της;

Καθένας καλείται να γράψει ένα απόσπασμα από το ημερολόγιο της νέας. Διαβάζονται τα κείμενα.

Κινητική δραστηριότητα – ομαδικό γλυπτό.

Περπατάνε όλοι μαζί ενώ παίζει μουσική, ψάχνοντας καθένας τη δική του κίνηση, το δικό του βάδισμα, το δικό του ρυθμό. Στο τέλος σχηματίζουν ένα ομαδικό γλυπτό, παίρνοντας ο καθένας τη στάση που τον κάνει να αισθάνεται ωραία τη συγκεκριμένη στιγμή.

Αναστοχαστική συζήτηση

Δίνονται ενδεικτικά οι παρακάτω ερωτήσεις:

− Γιατί αλλάζει το πρότυπο της ομορφιάς;

− Ποιοι παράγοντες συντελούν στη διαμόρφωση των προτύπων της ομορφιάς;

− Γιατί δεν υπάρχει συμφωνία όσον αφορά την εκτίμηση της ομορφιάς ενός προσώπου;

− Πώς συνδέεται η ομορφιά με τη γυναικεία υπόσταση;

− Ποια είναι η σχέση της ομορφιάς με τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου;

− Τι μπορεί να μας βοηθήσει στην αποδοχή της εξωτερικής μας εμφάνισης; Υπάρχουν τρόποι για να αναδυθεί η ομορφιά κάθε ανθρώπου;

 

Οδηγίες για μια καλή περίληψη και τεχνικές πύκνωσης

Περίληψη

Η περίληψη είναι η παρουσίαση μιας ιστορίας με σύντομο τρόπο. Για να το
πετύχω πρέπει να αναφέρω μόνο τις βασικές πληροφορίες του κειμένου.

Οδηγίες για μια καλή περίληψη

1  Διαβάζω προσεκτικά την ιστορία για να κατανοήσω την υπόθεσή της.

 2  Βρίσκω το κυρίως θέμα. Σ’ αυτό με βοηθάει και ο τίτλος της ιστορίας, αφού πολλές φορές συνοψίζει το περιεχόμενό της.

 3  Υπογραμμίζω τα κυριότερα σημεία. Προσπαθώ να εντοπίσω σε κάθε παράγραφο τις  λέξεις-κλειδιά ή τις φράσεις-κλειδιά. Αν θέλω μπορώ να σημειώσω στο περιθώριο της παραγράφου μια σύντομη πρόταση (έναν πλαγιότιτλο) που θα αναφέρεται στο κυρίως θέμα της.

 4  Συνδέω τις προτάσεις που έχω ξεχωρίσει, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες φράσεις: έπειτα, κατόπιν, εντωμεταξύ, ξαφνικά, στη συνέχεια, τελικά κ.ά.

Συνδέω τις βασικές πληροφορίες με τις κατάλληλες φράσεις

 5  Αναφέρω την ιστορία με δικά μου λόγια, τονίζοντας τα κύρια σημεία που έχω
 υπογραμμίσει. Αφηγούμαι ποιοι παίρνουν μέρος, πού και πότε έγιναν τα γεγονότα, πώς εξελίσσεται η ιστορία (αρχή – μέση – τέλος), ενώ δεν ξεχνώ να αναφέρω τις σκέψεις και τα συναισθήματα των προσώπων.

 6  Ίσως χρειαστεί να κάνω και κάποιες αλλαγές…

 

Οι αλλαγές που μπορώ να κάνω – ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΥΚΝΩΣΗΣ

α) Απαλοιφή ονοματικών ή άλλων προσδιορισμών ( π.χ. η όμορφη πόλη = η πόλη )

β) Αντικατάσταση δευτερευουσών προτάσεων από μετοχές.  Αντικαθιστώ, όπου γίνεται, δευτερεύουσες προτάσεις με μετοχές.
Π.χ. α) καθώς τρέχαμε > τρέχοντας, β) Συχνά οι πολιτικοί συνδέονται με διαπλεκόμενα συμφέροντα, γεγονός που τροφοδοτεί αφορμή για ποικίλες αντιδράσεις = προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις) 

γ) Αντικαθιστώ, όπου μπορώ, βασικές λέξεις του κειμένου με συνώνυμες.
   Π.χ. ο γέρος > ο ηλικιωμένος

δ) Απόδοση εννοιών της ίδιας οικογένειας μ’ έναν περιεκτικό όρο (π.χ. οι εφημερίδες, τα περιοδικά, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο= τα μέσα μαζικής ενημέρωσης). Αντικαθιστώ φράσεις με λέξεις.
   Π.χ. πριν από μερικές ημέρες > πρόσφατα

 ε)  Αντικατάσταση μιας σειρά ενεργειών από μια φράση που συνοψίζει την όλη πράξη (π.χ. ξύπνησε, σηκώθηκε από το κρεβάτι, ντύθηκε, πλύθηκε, έφαγε γρήγορα το πρωινό του ,πήρε τη τσάντα του κι έφυγε για το σχολείο = ετοιμάστηκε και πήγε στο σχολείο). Δηλ. αντικαθιστώ μια σειρά ενεργειών με μία φράση.
    Π.χ. Τα παιδιά έπαιξαν κυνηγητό στην αυλή και έπειτα κρυφτό. Στη συνέχεια έκοψαν την τούρτα, έβαλαν μουσική και χόρεψαν. > Τα παιδιά διασκέδασαν πολύ.

 στ) Αντικατάσταση μιας περιόδου από τη λεκτική πράξη που δηλώνει (π.χ. Η μητέρα του Νίκου είπε στον καθηγητή της τάξης ότι στο γιο της έτυχε μια οικογενειακή υποχρέωση, κοιμήθηκε αργά και γι’ αυτό δεν ήρθε στο σχολείο την Τρίτη = Η μητέρα του Νίκου δικαιολόγησε τις απουσίες του γιου της ). Δηλ. αντικαθιστώ μια περίοδο με μία φράση.
   Π.χ. Ο διευθυντής τόνισε ότι θα υπάρξουν συνέπειες για την πράξη τους και τους προειδοποίησε ότι αυτό που έκαναν δε θα μείνει ατιμώρητο. > Ο διευθυντής τούς απείλησε με τιμωρία.

ζ) Σύμπτυξη στην ίδια περίοδο των νοημάτων δύο ή περισσότερων παραγράφων, στις οποίες παρατηρείται συνάφεια ως προς το περιεχόμενο, μέσω δευτερευουσών προτάσεων.

 η)  Μετατρέπω τον ευθύ λόγο (τις κουβέντες μέσα σε εισαγωγικά) σε πλάγιο λόγο.
     Π.χ. «Πώς πέρασες σήμερα στην εκδρομή του σχολείου;» > Τον ρώτησε πώς πέρασε στην εκδρομή.

Τι είναι ο λογοτεχνικός χαρακτήρας

Λογοτεχνικοί χαρακτήρες είναι κειμενικές κατασκευές, μυθοπλαστικές μορφές δηλ. με ανθρώπινα χαρακτηριστικά.

«Πρόσωπα αποτυπωμένα λεκτικά στο κείμενο, των οποίων η υπόσταση διαμορφώνεται ανάλογα με την προσωπικότητα και την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του συγγραφέα» (Κουράκη)

«Μια κατασκευή που δομείται από τον αναγνώστη μέσα από διάφορες ενδείξεις διασκορπισμένες στο κείμενο. Παρ’ όλο που αυτές οι κατασκευές δεν είναι ανθρώπινα όντα, στη συνείδηση του αναγνώστη διαμορφώνονται ως πραγματικοί άνθρωποι» (Rimmon-Kenan).

Χαρακτήρες και μυθοπλασία: «φαντάζομαι, άρα υπάρχω»

Οι λογοτεχνικοί ήρωες αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της αφήγησης και σημαντικό δομικό άξονα της μυθοπλασίας.

Οι χαρακτήρες  

• Μπορούν να διερευνηθούν σε επίπεδο αφήγησης μέσα από τον προσωπικό τους λόγο ή το λόγο του αφηγητή, τις σκέψεις και τις πράξεις τους σε επίπεδο ιστορίας
• από τα εξωτερικά & εσωτερικά τους γνωρίσματα, τη σχέση με τον χώρο και τον χρόνο

Τα στοιχεία που τους καθιστούν αληθοφανείς

• Η ζωντάνια
• Η πειστικότητα
• Η συνέπεια λόγων και έργων
• Η αντιστοιχία με την πραγματικότητα

Διάκριση χαρακτήρων (Β. Αθανασόπουλος)

α. Ως προς τη λειτουργία τους

• Πρωτεύοντες (κύριοι, βασικοί, κεντρικοί)
• Δευτερεύοντες (Διακοσμητικός, πληροφοριακός,  Ακροατής,  Σχολιαστικός,  Σημείο αναφοράς)

Ο πρωταγωνιστής 

Μπορεί να είναι ήρωας ή αντιήρωας, ανάλογα με το σύστημα αξιών κάθε εποχής.

β. Ως προς τον τρόπο παρουσίασής τους (E.M. Forster)

• Επίπεδοι ή μονοδιάστατοι _ Επίπεδος χαρακτήρας = Ο μονοδιάστατος, ο τύπος ή καρικατούρα, αυτός που δεν μεταβάλλεται στην πορεία της αφήγησης.
• Σφαιρικοί ή πολυδιάστατοι _ Σφαιρικός χαρακτήρας = Ο πρωταγωνιστής ή δευτεραγωνιστής, ο χαρακτήρας που επηρεάζει και επηρεάζεται από τις καταστάσεις που παρουσιάζονται στο έργο, που διαμορφώνει και διαμορφώνεται ή εξελίσσεται από αυτές.

γ. Ως προς την εξέλιξή τους

• Στατικοί (τυπικοί)
• Δυναμικοί (εξελισσόμενοι)

Πηγή:http://www.sfnr.gr/wp-content/uploads/2014/02.pdf

Γ. Ρίτσος, Ρωμιοσύνη – powerpoint

Παραθέτω μια πάρα πολύ εργασία των μαθητριών μου της Α΄ Λυκείου του Μουσικού Σχολείου Κατερίνης, Αλκμήνης Χατζή και Έρσης Μεϊτανίδου (Μάιος 2015).

Περιέχει το ποίημα με εικόνες από πίνακες ζωγραφικής με μουσική επένδυση κιθάρας, τα χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης που απαντώνται, λίγα λόγια για το ποίημα και λίγα λόγια για τον ποιητή. Είναι εξαιρετική!

Ρωμιοσύνη

Οδυσσέας Ελύτης, Το Μονόγραμμα (: Μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση) – powerpoint

Καρυοφυλλιά Καραμπέτη – Το Μονόγραμμα

Το Μονόγραμμα ~ Οδυσσέας Ελύτης

Μπορείτε να δείτε την εργασία (Β΄ τετραμήνου σχ. χρονιάς 2014-15) της μαθήτριας της Α΄ Λυκείου του Μουσικού Σχολείου Κατερίνης  Λαζαρίδου Ευαγγελίας που αφορά ELYTIS, To Monogramma. Αξίζει!

ELYTIS, To Monogramma

Γ. Ρίτσος, Ανυπόταχτη Πολιτεία – powerpoint για το ποίημα – Θεματική ενότητα: «Παράδοση και Μοντερνισμός στη Νεοελληνική ποίηση»

Εργασία της μαθήτριας της Α΄Λυκείου του Μ.Σ.Κατερίνης, Μητσιοπούλου Μαρίας.

εργασια κειμενων γιαννης ριτσος

Μάιος 2015

Νίκος Εγγονόπουλος: «ΝΕΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΟΥ ΠΟΙΗΤΟΥ ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ ΣΤΙΣ 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΤΟΥ 1936 ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΑΝΤΑΚΙ ΤΟΥ ΚΑΜΙΝΟ ΝΤΕ ΛΑ ΦΟΥΕΝΤΕ»

Αναρτώ μια πολύ καλή εργασία του μαθητή της Α΄ Λυκείου του Μουσικού Σχολείου Κατερίνης Άγγελου Γανωτή (Μάιος 2015). Πρόκειται για προβολή παρουσίασης που περιλαμβάνει βασικά στοιχεία για τον Νίκο Εγγονόπουλο και το έργο του, το ίδιο το ποίημα οπτικοποιημένο και τα στοιχεία που το κατατάσσουν στη μοντέρνα ποίηση.

Για να δείτε το powerpoint πατήστε: ppt: ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ, Λόρκα

Νικηφόρος Βρεττάκος, Δυο μητέρες νομίζουν πως είναι μόνες στον κόσμο

Το ποίημα «Δυο μητέρες νομίζουν πως είναι μόνες στον κόσμο»: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSB106/544/3563,14899/

Ανάλυση του συγκεκριμένου ποιήματος ως παράλληλου με «Το αμάρτημα της μητρός μου»: http://latistor.blogspot.gr/2010/12/blog-post_11.html Για την αγάπη της μάνας:

Click to access mitriki.pdf