Δημοτικό τραγούδι: Χωρισμός – αδίδακτο κείμενο από Τρ. θεμάτων: ερμηνεία και απαντήσεις

Click to access GI_A_NEL_0_5185.pdf

(προσωπογραφία της ποιήτριας Άννας Αχμάτοβα: 1889-1966)

Α. Ερμηνεία του κειμένου

Λέξεις

μαλαματιένιος: από μάλαμα, από χρυσάφι, χρυσός, φτερνιστήρι: το σπηρούνι, βολές: φορές.

 

Νόημα

Ήρθε ο Μάης μήνας με τον καλό καιρό του και ο ξενιτεμένος ετοιμάζεται να γυρίσει στην πατρίδα. Μια κόρη όμως που τον αγαπάει θέλει να την πάρει μαζί της. Όμως αυτός της το αρνιέται και δικαιολογεί την άρνησή του αυτή με το γεγονός πως στην πατρίδα του (πρόκειται μάλλον για την Ελλάδα της εποχής της Τουρκοκρατίας) δεν είναι γι’ αυτή εύκολο να φτάσει, γιατί έχει βουνά με λύκους και κλέφτες που μπορεί να την πιάσουν και να την κάνουν σκλάβα τους, όπως μπορεί και να κάνουν τον ίδιο.

 Μορφή και περιεχόμενο του κειμένου

Το δημοτικό αυτό τραγούδι ανήκει στον κύκλο της ξενιτιάς.

Η γλώσσα του είναι ιδιαίτερα απλή με ελάχιστες πιθανόν άγνωστες λέξεις, λιτή, εκφραστική και μουσική.

Το ύφος είναι εκφραστικά δυνατό, γοργό και ανεπιτήδευτο.

Η τεχνική του κειμένου βασίζεται στο διάλογο και στη χρήση της υπερβολής.

Από άποψη εκφραστικών μέσων το ποίημα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δε χρησιμοποιεί παρά δυο επίθετα κι’ αυτά είναι απόλυτα αναγκαία στο κείμενο προκειμένου να εκφράσουν έμμεσα το γεγονός πως ο σκοπός για τον οποίο ο ξένος βρίσκεται στη ξενιτιά έχει εκπληρωθεί, έχει γίνει δηλαδή πλούσιος, αφού «φκιάνει ασημένια πέταλα, καρφιά μαλαματένια». Βέβαια αυτό εκφράζεται με τον τρόπο της υπερβολής.

Η υπερβολή όμως είναι βασικά εκφραστικό στοιχείο μέσα στο ποίημα: «νύχτα σελώνει τ’ άλογο, νύχτα το καλιγώνει». Με αυτή την υπερβολή υποδηλώνεται η μεγάλη βιασύνη του ξένον να γυρίσει στην πατρίδα του. «Να γένω γης να με πατάς, γιοφύρι να διαβαίνεις, να γένω κι ασημόκουπα να πίνεις το κρασί σου….». Με τις υπερβολές αυτές που λέει η κόρη (σχήμα αδυνάτου) θέλει να εκφράσει τη μεγάλη της αγάπη για τον ξένο και τον πόθο της να την πάρει μαζί του.

Δυο βασικά συναισθήματα κυριαρχούν στο ποίημα. Ο πόθος του ξένου να γυρίσει στην πατρίδα του και η αγάπη της κόρης γι’ αυτόν. Όμως αυτό που προκύπτει ως βασικό μήνυμα (κεντρική ιδέα) στο ποίημα είναι η δύναμη της αγάπης και του πόθου κάθε ξενιτεμένου να επιστρέψει στη γενέτειρά του όσο κι αν στην ξενιτιά βρίσκει πλούτο και αγάπη από τους ανθρώπους που μένουν εκεί. Το ότι στην πατρίδα έχει λύκους και κλέφτες στα βουνά δεν του μειώνει αυτό τον πόθο του γυρισμού. Αυτός θα γυρίσει.

 Συνολική εκτίμηση

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι από τα πλέον ωραία δημοτικά. Ιδιαίτερη εντύπωση μας κάνει η λιτότητα της έκφρασης και η υποβλητική δύναμη των υπερβολών που υπάρχουν σε αυτό.

Β. Απαντήσεις στα θέματα της Τράπεζας Θεμάτων

α.

α.1. Το δημοτικό τραγούδι ανήκει στην παραδοσιακή ποίηση.

α.2. Τέσσερα σχετικά χαρακτηριστικά που δικαιολογούν ότι το ποίημα αυτό ανήκει στην παραδοσιακή ποίηση είναι: α) διαθέτει ομοιοκαταληξία (ζευγαρωτή, ααββ), β) διαθέτει μέτρο (δηλ. το ξεχωριστό μουσικό γνώρισμά που παίρνει ο στίχος από τον σταθερό και σε συγκεκριμένες συλλαβές τονισμό του), γ) το ποίημα έχει ρυθμό (δηλ. το ευχάριστο συναίσθημα που δημιουργείται από το κανονικό πέρασμα του τόνου) και δ) το ποίημα διακρίνεται για το λυρισμό του (περιγραφή και εξύμνηση συναισθημάτων ή ιδεών, χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες κατανόησης).

α.3. Ο τίτλος του ποιήματος είναι «Χωρισμός». Ο τίτλος αυτός ανταποκρίνεται απολύτως στο περιεχόμενο, γιατί περιγράφεται η απόφαση ενός ξένου να επιστρέψει στον τόπο του, παρ’ όλες τις παρακλήσεις της αγαπημένης του να μη φύγει ή τουλάχιστον να την πάρει μαζί του. Ο ξένος, πάντως, το αρνείται, λέγοντάς της ότι εκεί που πάει είναι άγριος τόπος. Μερικοί στίχοι που παραπέμπουν άμεσα στο χωρισμό είναι: «Τώρα κι ο ξένος βούλεται στον τόπο του να πάγει, / νύχτα σελώνει τ’ άλογο…» (η προετοιμασία του ξένου για να φύγει) και «-Πάρε μ’, αφέντη, πάρε με, πάρε κι εμέ κοντά σου» (η παράκληση της γυναίκας να την πάρει μαζί του).

β

β.1. Τρεις εικόνες στο κείμενο είναι: α) «τώρα φουντώνουν τα κλαδιά κι ανθίζουν τα λουλούδια», νύχτα σελώνει τ’ άλογο, νύχτα το καλιγώνει» και «Κι η κόρη, όπου τον αγαπάει, κρατεί κερί και φέγγει / με το ‘να χέρι το κερί, με τ’ άλλο το ποτήρι». Τρεις επαναλήψεις: α) οι τρεις πρώτοι στίχοι (επανάληψη του «τώρα»), β) ο 4ος στίχος (επανάληψη του «νύχτα»), γ) ο 3ος και 4ος στίχος της δεύτερης στροφής (επανάληψη του «να γένω»).

β.2. Ο διάλογος στο ποίημα αυτό εντοπίζεται στη δεύτερη στροφή, με την αγαπημένη να παρακαλεί τον ξένο να την πάρει μαζί του λέγοντάς του πως θα τον φροντίζει κι ο ξένος να της απαντά ότι εκεί που πάει είναι άγριος τόπος και μπορεί να την αρπάξουν, ακόμη και τον ίδιο να σκοτώσουν. Ο διάλογος αυτός ζωντανεύει για τον αναγνώστη την επιθυμία της νέας να πάει μαζί με τον αγαπημένο της, αλλά και την αντικειμενική δυσκολία να γίνει αποδεκτή αυτή η επιθυμία της.

β.3. Στην πρώτη στροφή χρησιμοποιείται ενεστώτας (και γ’ πρόσωπο), όπως π.χ. βούλεται, σελώνει, αγαπάει, κρατεί κ.λπ.. Η χρήση του ενεστώτα και του β΄ ενικού προσώπου κάνει τη σκηνή ζωντανή, σαν να εξελίσσεται τώρα. Καθιστά διαρκή την επιθυμία. Τονίζει την επαναληπτικότητα της επιθυμίας στους νέους και στην ουσία συμπληρώνει την έννοια του επιρρήματος «τώρα«, εξηγεί γιατί επιστρέφει «τώρα». Άλλος χρόνος θα έδινε στην περιγραφή έννοια παρελθόντος (π.χ. βουλόταν, κρατούσε, του έλεγε κ.λπ.). Το γ’ πρόσωπο σηματοδοτεί την αφηγηματικότητα του ποιήματος.