Κατά το γράψιμο πρέπει να ακολουθείτε σταθερά το σχέδιο που έχετε βάλει στη θεματική σας πρόταση και να περιλάβετε αρκετές λεπτομέρειες, ώστε να αναπτύξετε ικανοποιητικά την κεντρική σας ιδέα. Ο αναγνώστης θέλει να τον πληροφορήσετε τι λέει το βιβλίο σε κάθε κεφάλαιο. Γενικά θα πρέπει να συμπεριλάβετε τόσες λεπτομέρειες όσες είναι αρκετές να δώσουν στον αναγνώστη σας μια πλήρη και σύντομη γνώση του έργου.
Α. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
Η περίληψή σας, ιδιαίτερα εφόσον πρόκειται για περίληψη μεγάλου κειμένου, θα έχει κυρίως δύο μέρη:
ΜΕΡΟΣ 1: Εισαγωγή
Η εισαγωγή θα δίνει την ταυτότητα του έργου, το κύριο ή τα κύρια πρόσωπα και τη γενική δομή. Επίσης δείχνει την κεντρική σας ιδέα και τη θεματική σας πρόταση.
ΜΕΡΟΣ 2: Η περίληψη
Η περίληψη θα στηριχτεί στη θεματική σας πρόταση. Η ανάπτυξη του θέματός σας πρέπει να ακολουθεί τη μορφή του έργου που συνοψίζετε. Να θυμόσαστε πως ό,τι χαρακτηρίζει το θέμα σας ως θέμα είναι η κεντρική σας ιδέα –η ερμηνεία που δίνετε στο έργο εσείς– και οι θεματικές σας προτάσεις που δίνουν ενότητα στις παραγράφους σας. Θα πρέπει να μη ξεχνάτε ότι πρέπει
α) να ακολουθείτε πιστά το έργο που συνοψίζετε,
β) να γράφετε με σαφήνεια, ακρίβεια και με δικό σας τρόπο και
γ) να διαλέγετε μερικές λέξεις, φράσεις ή χωρία από το έργο, για να δώσετε στον αναγνώστη σας τουλάχιστον μια γεύση από το πρωτότυπο.
Β. ΠΕΡΙΛΗΨΗ κειμένου
Οι βασικές αρχές καθώς και τα βήματα που θα ακολουθήσετε και σε αυτή την περίπτωση θα είναι τα ίδια με αυτά για μια περίληψη λογοτεχνικού έργου.
Στην πραγματικότητα, για να έχετε επιτυχία στη συγγραφή μιας περίληψης ενός άρθρου, ενός δοκιμίου ή ενός αποσπάσματος επιστημονικού έργου, θα πρέπει προηγουμένως να έχετε ασκηθεί επαρκώς στη συγγραφή περιλήψεων λογοτεχνημάτων. Και στην περίπτωση αυτή το νόημα του κειμένου θα πρέπει να το αποδώσετε σύντομα (το νέο κείμενο θα κατέχει περίπου το 1/3 του μεγέθους του αρχικού), αφού έχετε επιλέξει το ουσιώδες από το επουσιώδες και με λόγο πυκνό.
Συγκεκριμένα η ενδεδειγμένη πορεία που θα πρέπει να ακολουθήσετε θα διακρίνεται από τα παρακάτω στάδια:
Πρώτο στάδιο
- Τα βασικά βήµατα για τη σύνταξη σωστής περίληψης είναι:
- Η προσεκτική ανάγνωση του κειµένου.
- Ο εντοπισµός του θεµατικού του κέντρου (δηλαδή του κύριου θέµατος του κειµένου). Σ’ αυτό µπορεί να σας βοηθήσει και ο τίτλος του κειµένου, αφού συχνά αυτός συνοψίζει το κύριο θέµα του κειµένου.
- Η µελέτη της δοµής κάθε παραγράφου του κειµένου, προκειµένου να κατανοήσετε τις ιδέες και τον τρόπο που αναπτύσσονται στο κείµενο. Σημειώνετε τις θεματικές προτάσεις των παραγράφων και τις σημαντικές λεπτομέρειές τους.
- Η υπογράµµιση των λέξεων – κλειδιών, των λέξεων δηλαδή που αποδίδουν βασικά νοήµατα του κειµένου.
- Η διάκριση των επιμέρους ενοτήτων και η καταγραφή του θέματός τους.
- Ο εντοπισμός των σχέσεων που υπάρχουν ανάμεσα στις ενότητες.
- Η γραφή σύντοµων πλαγιότιτλων σε κάθε παράγραφο -κυρίως: αν δεν υπάρχει θεματική πρόταση.
- Σημείωση των συνεκτικών λέξεων ή φράσεων με τις οποίες συνδέονται οι παράγραφοι μεταξύ τους, γιατί βοηθούν στην εύρεση των σχέσεων και την πορεία της σκέψης.
- Γραφή της περίληψης: αξιοποιώντας όλα τα παραπάνω.
Δεύτερο στάδιο
Αφού κρατήσετε τις παραπάνω σημειώσεις, τις οργανώνετε σε συνεχή λόγο με αλληλουχία και συνοχή.
- Πολύ απλά, ακολουθήστε τις οδηγίες που δίνονται στο παρακάτω βιντεάκι ενός-δυο λεπτών, για παιδιά του Δημοτικού: https://www.youtube.com/watch?v=irKFjxhBwxM.
- Πιο αναλυτικά ακολουθήστε τις παρακάτω οδηγίες:
- Διαβάστε το κείμενο προσεκτικά. Ερμηνεύστε τις άγνωστες λέξεις. Αν βρείτε μεταφορικές εκφράσεις ερευνήστε τη σημασία που έχουν.
- Όταν βεβαιωθείτε ότι καταλάβατε κάθε λεπτομέρεια, ξαναδιαβάστε το κείμενο για να συλλάβετε την κεντρική σκέψη. Ρωτήστε τον εαυτό σας «Για ποιο λόγο μας μιλάει το κείμενο; Τι τίτλο θα μπορούσα να δώσω, αν μου το ζητούσαν;».
- Αρχικά προτάξτε το θέμα και κατόπιν παρακολουθείστε τους συλλογισμούς του συγγραφέα που έχουν σκοπό να αποδείξουν το θέμα. Επιμένετε στην καταγραφή των σχέσεων μεταξύ των λεπτομερειών και της θεματικής πρότασης, των παραγράφων και της θεματικής ενότητας στην οποία ανήκουν και των ενοτήτων με το κεντρικό θέμα. Έτσι εξασφαλίζετε την ενότητα.
- Διαβάστε και πάλι το κείμενο να βρείτε τα κύρια σημεία που στηρίζουν την κεντρική σκέψη. Καταγράψτε τα στη σειρά. Αφαιρέστε τις επεξηγήσεις, τα εισαγωγικά, τις μεταφορικές εκφράσεις και τις ασήμαντες λεπτομέρειες.
- Σε γενικές γραμμές ακολουθείται το σχεδιάγραμμα της περίληψης, δηλαδή η σειρά των παραγράφων του κειμένου. Όταν υπάρχει αποσπασματικότητα στο κείμενο, π.χ. τα αίτια ενός προβλήματος αναφέρονται στη δεύτερη, την πέμπτη και την έβδομη παράγραφο του κειμένου, στην περίληψη ενδείκνυται να αλλάζει η σειρά των παραγράφων του κειμένου και να αποδίδονται όλα μαζί τα αίτια του προβλήματος. – Μην κατακερματίζετε το κείμενο της περίληψης σε πολλές επιμέρους παραγράφους. Είναι λάθος να επιχειρείται ο σχηματισμός περίληψης για καθεμιά από τις παραγράφους του κειμένου, και γιατί πολλά -ενδεχομένως μη σημαντικά- στοιχεία θα γραφούν αλλά και γιατί κινδυνεύει να χαθεί η αλληλουχία των νοημάτων και η συνοχή του κειμένου. Συνήθως το κείμενο της περίληψης αποτελούν μία έως τρεις παράγραφοι.
- Να τηρείτε τη χρονική σειρά του αρχικού κειμένου. Τη χρονική σειρά των γεγονότων ή των ιδεών που ακολουθεί ο συγγραφέας στις παραγράφους πρέπει να ακολουθείτε και εσείς και στην περίληψη.
- Συχνά, ο συγγραφέας απευθύνεται σε ανώνυμους ή και φανταστικούς αναγνώστες. Στο κείμενο του μπορεί είτε να ταυτίζεται με αυτούς χρησιμοποιώντας το «εμείς» είτε να αποστασιοποιείται από αυτούς χρησιμοποιώντας το «αυτοί». Αυτές οι διακρίσεις διατηρούνται μέσα στην περίληψη, όπως διατηρείται επίσης η οπτική γωνία του συγγραφέα, π.χ. αν ένας συγγραφέας αναφέρεται στους νέους σε γ΄ πρόσωπο, γιατί ο ίδιος δεν είναι πια νέος, δεν πρέπει, επειδή ο γράφων είναι νέος, να χρησιμοποιεί στην περίληψη του το «εμείς».
- Συνοψίστε το κείμενο με δικά σας λόγια. Γράφετε σε πλάγιο λόγο και δικό σας λεξιλόγιο. (Συνήθως χρησιμοποιούμε τον πλάγιο λόγο. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνεται κατάχρηση του πλαγίου λόγου σε όλη την έκταση της περίληψης. Μπορεί κάποιος να ξεκινήσει μ’ αυτόν, να συνεχίσει σε ουδέτερο ύφος και σε γ’ ενικό πρόσωπο και να επαναφέρει τον πλάγιο λόγο στο τέλος ή σε κάποιο άλλο σημείο της περίληψης. Τονίζεται ότι εξίσου επιτυχημένα μπορεί να αποδοθεί η περίληψη ενός κειμένου σε ευθύ λόγο). Κάντε την περίληψή σας καθαρή, ομαλή έκθεση του ενός τρίτου ή τετάρτου του αρχικού κειμένου. Συγκρίνετε την περίληψή σας με το αρχικό κείμενο. Βεβαιωθείτε ότι είναι μια καλή ερμηνεία του. Βεβαιωθείτε επίσης ότι δεν έχετε αφαιρέσει καμιά σπουδαία ιδέα. Αν έχετε εκφράσει μια γνώμη ή κρίνατε ένα γεγονός που δεν δίνεται στο πρωτότυπο, διαγράψτε το.
- Δε σχολιάζετε και δεν αναλύετε το κείμενο. Η περίληψη έχει πληροφοριακό ύφος (τυπικό, απρόσωπο) και δεν σχολιάζει το κείμενο. (Απέχουμε από κάθε είδους κριτική ή σχολιασμό ή αξιολόγηση του αρχικού κειμένου. Ασχέτως αν συμφωνούμε ή όχι με τις απόψεις του συγγραφέα, δεν χρησιμοποιούμε στην περίληψη πρόσθετα στοιχεία που δεν υπάρχουν στο κείμενο ούτε σχόλια, επιδοκιμαστικά ή αποδοκιμαστικά).
- Αξιοποιείστε το κατάλληλο λεξιλόγιο, το οποίο προσαρμόζεται κάθε φορά στο συγκεκριμένο κείμενο και εκφράστε όλες τις σκέψεις σας σε κυριολεκτική γλώσσα.
- Συμπυκνώστε την περίληψή σας όσο μπορείτε περισσότερο, χωρίς να θυσιάζετε την καθαρότητα ή να απορρίψετε κανένα ενδιαφέρον σημείο. Αν έχετε περιλάβει μερικές ασήμαντες λεπτομέρειες, διαγράψτε τις. Αν έχετε εκφράσει μερικές ιδέες δύο φορές, αφαιρέστε τις. Αν μπορείτε να αντικαταστήσετε μια δευτερεύουσα πρόταση με μια φράση ή μια λέξη που να εκφράσει αυτό που θέλετε εξίσου καθαρά, κάντε το.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΥΚΝΩΣΗΣ
α) απαλοιφή ονοματικών ή άλλων προσδιορισμών (π.χ. η όμορφη πόλη = η πόλη)
β) απόδοση εννοιών της ίδιας οικογένειας μ έναν περιεκτικό όρο (π.χ. οι εφημερίδες, τα περιοδικά, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο = τα μέσα μαζικής ενημέρωσης)
γ) αντικατάσταση μιας σειρά ενεργειών από μια φράση που συνοψίζει την όλη πράξη (π.χ. ξύπνησε, σηκώθηκε από το κρεβάτι, ντύθηκε, πλύθηκε, έφαγε γρήγορα το πρωινό του, πήρε τη τσάντα του κι έφυγε για το σχολείο = ετοιμάστηκε και πήγε στο σχολείο)
δ) αντικατάσταση μιας περιόδου από τη λεκτική πράξη που δηλώνει (π.χ. Η μητέρα του Νίκου είπε στον καθηγητή της τάξης ότι στο γιο της έτυχε μια οικογενειακή υποχρέωση, κοιμήθηκε αργά και γι’ αυτό δεν ήρθε στο σχολείο τη Τρίτη = Η μητέρα του Νίκου δικαιολόγησε τις απουσίες του γιου της)
ε) η σύμπτυξη στην ίδια περίοδο των νοημάτων δύο ή περισσότερων παραγράφων, στις οποίες παρατηρείται συνάφεια ως προς το περιεχόμενο, μέσω δευτερευουσών προτάσεων.
στ) αντικατάσταση δευτερευουσών προτάσεων από μετοχές (π.χ. Συχνά οι πολιτικοί συνδέονται με διαπλεκόμενα συμφέροντα, γεγονός που τροφοδοτεί αφορμή για ποικίλες αντιδράσεις = προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις)
12. ΑΡΧΗ: µε αναφορά στο κείµενο/συγγραφέα ή απευθείας· αρχίζουμε με τη φράση: «ο συγγραφέας/ αρθρογράφος τον κειμένου αναφέρει /ται, παρουσιάζει, προβάλλει, προβληματίζεται, τονίζει, επισημαίνει, αναφέρει, περιγράφει, σημειώνει, σχολιάζει κτλ…». Ακολουθεί το θεματικό κέντρο του κειμένου, με το οποίο ολοκληρώνεται η περίοδος.
Δόκιμες – Στερεότυπες ενάρξεις περιληπτικού κειμένου
- Ο δημοσιογράφος στο άρθρο του καταγράφει τον προβληματισμό του αναφορικά…
- Ο συγγραφέας αναφερόμενος στο ρόλο που διαδραματίζει (η τηλεόραση)
- αναγνωρίζει…
- Το άρθρο αυτό θίγει το πολυσυζητημένο (πολύκροτο θέμα)…
- Ο δημοσιογράφος με αφορμή (την παράδοση στις αστυνομικές αρχές χρηματικού ποσού από νεαρό μετανάστη) διαπιστώνει ότι…
- Ο συντάκτης του παρόντος κειμένου τονίζει…
- Στο κείμενο αυτό υποστηρίζεται ότι…
- Στο κειμενικό αυτό απόσπασμα εκφράζεται η άποψη ότι…
- Στο δοκιμιακό αυτό κείμενο ο συγγραφέας πραγματεύεται…
- Σύμφωνα με το άρθρο…
- Ο επιφυλλιδογράφος εκφράζει την άποψη να προσεγγίσει…
- Κατά το συγγραφέα η πρωτοφανής έξαρση…
- Ο κειμενογράφος διαπιστώνοντας την κρίση που διέρχεται η σύγχρονη κοινωνία (…) επιχειρεί …
- Η θέση του συγγραφέα είναι…
- Στο δημοσίευμα αυτό ο αρθρογράφος υπερασπίζεται την άποψη…
- Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο συγγραφέας διαπιστώνει , προσεγγίζει, φωτίζει , διερευνά…
- Ο δοκιμιογράφος του αποδεικτικού αυτού δοκιμίου επιχειρηματολογεί…
- Το πρόβλημα που απασχολεί το συγγραφέα…
- Ο συγγραφέας στο άρθρο του αναφέρεται στο επίμαχο ζήτημα…
- Σε πρόσφατο δημοσίευμα του Τύπου προβάλλεται…
- Ο συγγραφέας διατυπώνει την άποψη ότι…
Δεύτερη περίοδος: Αποτελεί την περιληπτική διατύπωση της πρώτης παραγράφου.
i) Συνδέεται με την πρώτη περίοδο με τη χρήση μια διαρθρωτικής λέξης ή φράσης.
ii) Έπειτα καταγράφουμε συνοπτικά το περιεχόμενο της πρώτης παραγράφου.
π.χ.: Αρχικά (πρώτα πρώτα, στην αρχή) ο συγγραφέας επισημαίνει / υποστηρίζει / διαπιστώνει / εκτιμά…
13. Επόμενες περίοδοι: Συνεχίζετε με τον ίδιο τρόπο για όλες τις επόμενες παραγράφους με βάση τον πλαγιότιτλο και τις σημειώσεις κάθε παραγράφου. Ο λόγος πρέπει να είναι συνεχής και να διασφαλίζεται η αλληλουχία και η συνοχή των νοημάτων με τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις.
- π.χ.: Στη συνέχεια, κατόπιν, επίσης τονίζει, παράλληλα επισημαίνει, προσθέτει ακόμα, επιπλέον υποστηρίζει, αντίθετα προβάλλει…
14. Την τελευταία παράγραφο του αρχικού κειμένου τη διαμορφώνετε σε πρόταση κατακλείδα της περίληψης, αρχίζοντας με την κατάλληλη έκφραση.
π.χ. Ο συγγραφέας του κειμένου καταλήγοντας, συμπεραίνει… κτλ.
15. Τηρείτε τις αναλογίες, ώστε τα μέρη του αρχικού κειμένου να έχουν ανάλογη έκταση στην περίληψη. Αυτό βέβαια εξαρτάται από τη σπουδαιότητά τους.
Ο λόγος πρέπει να είναι συνεχής. Χρησιµοποιείστε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις ή φράσεις για να συνδέσετε οµαλά τις ιδέες-πληροφορίες και να δηµιουργήσετε ένα κείµενο µε συνοχή και αλληλουχία νοηµάτων. Προσέξτε τη διάρθρωση του κειμένου της περίληψης με την επιλογή των κατάλληλων διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων. Διάφορα επιρρήματα, σύνδεσμοι, εξαγγελτικές ή συγκεφαλαιωτικές προτάσεις, που υπάρχουν στο αρχικό κείμενο, πρέπει να επισημαίνονται, να αποκωδικοποιούνται και να λαμβάνονται υπ’ όψιν απ’ αυτόν που γράφει την περίληψη, επειδή δίνουν πληροφορίες για την εσωτερική σύνδεση του κειμένου καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η επιχειρηματολογία. Ακόμα, λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν αιτία, συνέπεια, αντίθεση, προϋπόθεση κ.λπ. πρέπει να τοποθετούνται εύστοχα και από αυτόν που καλείται να αποδώσει την περίληψη ενός κειμένου, ανάλογα βέβαια με το νόημα, ώστε να διασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή συνοχή του περιληπτικού κειμένου.
π.χ. Επίσης τονίζει, παράλληλα επισημαίνει, προσθέτει ακόμα, αντίθετα προβάλλει, επιπλέον υποστηρίζει κτλ.
16. Αποφεύγετε την υπερβολική αφαίρεση και τις γενικεύσεις. Σε γενικές γραμμές στην περίληψη αποφεύγουμε:
- τα παραδείγματα, την απαρίθμηση εννοιών και τα ασύνδετα οχήματα, που διευκρινίζουν φαινόμενα και καταστάσεις
- τις ερωτήσεις, ευθείες ή πλάγιες (ο λόγος μας γίνεται συντομότερος, αν παρουσιάσουμε αμέσως την απάντηση που δίνεται στο κείμενο ή έστω εννοείται)
- τα καλολογικά στοιχεία (παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά.), τις παρενθετικές προτάσεις, τις επεξηγήσεις
- τις συγκρίσεις και τις αναλογίες
- τις τυχόν νοηματικές επαναλήψεις του κειμένου.
17. Βεβαιωθείτε ότι η δομή των προτάσεων, η γραμματική χρήση, ο συλλαβισμός και η στίξη στην περίληψή σας είναι σωστές.
18. Χρήσιμα ρήματα για την περίληψη κειμένου είναι τα εξής:
| αναφέρει, -εται | θεωρεί | διαμαρτύρεται |
| επισημαίνει, -εται | διατείνεται | προτείνει, -εται |
| αναλύει ,-εται | προσθέτει | προτρέπει |
| υποστηρίζει,-εται | διατυπώνει, -εται | διαπιστώνει |
| ισχυρίζεται | εξηγεί | κλείνει |
| τονίζει, -εται | αντικρούει, -εται | καταλήγει |
| υπογραμμίζει,-εται | καταγγέλλει | συμπεραίνει |
| διευκρινίζει, -εται | απευθύνεται | θίγει το θέμα |
| υπαινίσσεται | δηλώνει, -εται | διακρίνει,-εται |
| παρουσιάζει,-εται |
19. ΠΡΟΣΟΧΗ: Η περίληψή σας δεν πρέπει να υπερβαίνει τον αριθμό των λέξεων που ορίζεται. (Υπενθυμίζουμε: σε περίπτωση που δεν ορίζεται αριθμός λέξεων, η έκταση της περίληψης είναι περίπου στο 1/3 του κειμένου).
20. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ διαβάστε τις 2 σελίδες που ακολουθούν στο συνημμένο αρχείο:
Με τα φτερά του λόγου 